R

Riječ ramaḍān (ramazan) spomenuta je jedanput u Kur’ānu, u suri II, 185. Kur’ānski izvornik glasi:

شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ

“U mjesecu ramazanu počelo je objavljivanje Kur’āna, Uputa za ljude, i jasnih dokaza Prave Staze, i lučenja Istine od laži...”

Prijevodi Kur’āna uglavnom ne prevode riječ ramazan, već je ostavljaju u arapskom originalu. Njemački prijevod Die ungefahre bedeutung des Qur’ān Karīm in Deutscher Sprache od Muhammada Ahmada Rassoula prevodi kur’ānsku sintamu – شَهْرُ رَمَضَانَ - “šahru ramadan” kao Der Monat Ramadan. Isto u engleskom prijevodu Kur’āna čini, na primjer, Rodwell koji riječi šahru ramaḍān prevodi sintagmom the month Ramadhan.

Ibn Manẓūr u svom rječniku Lisān al-‘Arab (III, Kairo, 1991) korijen riječi ramaḍān (رَمِضَ) tumači u širokim potezima, ali uglavnom u vezi sa žestinom, pripekom, vrućinom koja nastaje usljed djelovanja sunca. Tako on, na mjestu gdje tumači ovu glagolsku korijensku odrednicu, veli da se u arapskom izrekne sintagma رَمِضَ الرَّجُلُ za čovjeka:

إِذَا احْتَرَقَتْ قَدَمَاهُ مِنْ شِدَّةِ الْحَرِّ...

“kada mu se sprže stopala na žestokoj pripeci...”, to jest usljed hodanja po uzavrelom tlu.

Ibn Manẓūr na istom mjestu navodi tri riječi: رَمَضَانَاتٌ، رَمَاضِينُ، أَرْمِضَاءُ kao množinu riječi ramaḍān. Domalo kasnije Ibn Manẓūr spominje da ima jezikoslovaca (npr. Muğāhid) koji ne vole navoditi množinu od riječi ramaḍān, jer ramaḍān je jedno od Allahovih lijepih imena.

... بَلَغَنِي أَنَّهُ اسْمٌ مِنْ أَسْمَاءِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ...

Opisujući pojam ramaḍān u značenju “ono što sažiže” ili “onaj koji sažiže”, Ibn Manẓūr kaže da je riječ ramaḍān dobila takvo ime jer post tokom ramazana sažiže postačevu utrobu uslijed žestine žeđi...

وَشَهْرُ رَمَضَانَ مَأْخُوذٌ مِنْ رَمِضَ الصَّائِمُ يَرْمَضُ إِذَا حَرَّ جَوْفُهُ مِنْ شِدَّةِ الْعَطْشِ...

I jezikoslovac E.W. Lane povezuje triliter رَمِضَ  iz koga je derivirana riječ ramaḍān, sa vrelinom, pripekom, žegom nastalom od sunca. U svom Arabic-English Lexicon-u (svezak III, Bejrut, 1980) Lane bilježi zanimljivu frazu: تَرَمَّضَ الظَّبَاءَ i tumači je riječima:

 “He drove the gazelles upon the ground, or stones, vehemently heated by the sun, until their hoofs became dissundered, or dislocated, and so they were taken”.

Dakle, po Laneu fraza tarammaḍa aẓ-ẓabā’a upotrebljava se u arapskom kad “čovjek tjera gazele po tlu ili kamenju koji su žestoko ugrijani suncem, tjera ih sve dok im se papci ne istroše ili ne iščaše, te ih se onda tako hvata.”

Specijalistički rječnici Kur’āna riječ “ramaḍān” (رَمَضَانُ) tumače, razumije se, pod korijenskom odrednicom rā-mīm-ḍād (ر م ض). Tako opsežni arapsko-engleski rječnik Kur’āna Vocabulary of the Holy Qur’an (sastavio dr. Abdullah ‘Abbas al-Nadwī (izd. “Dār aš-šurūq”, Jidda, 1983) za riječ ramaḍān veli da je to the ninth month of Islamic calendar, the month of fast (ramazan je deveti mjesec islamskog kalendara, mjesec posta).

Arapsko-arapski rječnik Kur’āna od Muhammeda ‘Alīja Quṭba (Al-Muršid al-amīn ilā ma‘āni kalimāti l-kitābi l-mubīn, izd, “Dār al-fikr al-‘arabī”, Kairo, 1999) riječ ramaḍān definira ovako:

الشَّهْرُ التَّاسِعُ مِنْ شُهُورِ السَّنَةِ الْقَمَرِيَّةِ...

“Ramazan/ramaḍān je deveti mjesec mjesečeve godine.”

Potom Muhammed ‘Alī Quṭb prelazi na etimologiju riječi ramaḍān (رَمَضَانُ) i veli da riječ “ramaḍān” zapravo označava vrijeme žestoke vrućine, žestoke topline, goleme sunčeve žege i pripeke. Naime, u vrijeme kada su Arapi davali imena mjesecima ramazan je padao baš kada su bile najžešće vrućine, te su Arapi po riječi ar-ramaḍu (الرَّمَضُ), a koja znači žestoka vrućina, izveli ime ramaḍān – vrijeme, tj. “Mjesec žestoke vrućine”.

وَإِنَّمَا سُمِّيَ رَمَضَانُ لِأَنَّهُ صَادَفَ عِنْدَ تَسْمِيَةِ الْعَرَبِ للِشُّهُورِ الْعَرَبِيَّةِ حَرًّا شَديِدًا وَهُوَ الرَّمَضُ، فَاشْتَقَّ مِنْهُ...

Ovaj autor spominje riječ ar-ramḍā’u (الرَّمْضَاءُ), koja je etimološki srodnik riječi ramaḍān, a u arapskom ona znači žest sunčeve pripeke, tj. žestoka pripeka (شِدَّةُ الْحَرِّ). Jedan drugi autor Muhammed Ismā‘īl Ibrāhīm, u svom rječniku Kur‘āna Mu‘ğamu l-alfāẓi wa l-a‘lāmi al-qur’āniyyati, (Dār al-fikri l-‘arabī, Kairo, 1968), objašnjavajući riječ ramaḍān, navodi arapsku frazu (رَمِضَ النَّهَارُ) u značenju “upeče dnevna žega, upeče zvizdan” - (اِشْتَدَّ حَرُّهُ).

 Az-Zamaḫšarī u svome stilističkom djelu Asāsu-l-Balāgah, tumačeći odrednicu “rā-mīm-ḍād” (ر م ض) u prvi plan stavlja značenje uzavrelosti, užarenosti, pripeke... Prema az-Zamaḫšarīju, glagol رَمِضَ znači ići po tlu zvanom ar-ramḍā’u, a to je kamenje (pijesak) na koje je žestoko upeklo sunce pa se kamenje ugrijalo...

ر م ض : مَشَى عَلَى الرَّمْضَاءِ وَهِيَ الْحِجَارَةُ الَّتِي اِشْتَدَّ عَلَيْهَا وَقْعُ الشَّمْسِ فَحَمِيَتْ...

Az-Zamaḫšarī na istom mjestu spominje da se na takvom kamenju može peći meso, i da se ono naziva laḥm marmūḍ - لَحْمٌ مَرْمُوضٌ .

Muḥammad Mutawallī Aš-Ša‘rāwī u drugom svesku svoga komentara Kur’āna (svezak II, Tafsīr aš-Ša‘rāwī), tvrdi da glagolski korijen rā-mīm-ḍāḍ (ر ، م ، ض) u svim svojim formama - na neki način - ukazuju na žestoku vrućinu, na žegu, na vrelinu, na sunčevu pripeku...

وَكُلُّهَا تَدُلُّ عَلَى الْحَرَارَةِ وَتَدُلُّ عَلَى الْقَيْظِ...

Aš-Ša‘rāwī na istom mjestu dodaje kako fraza ramiḍa l-insānu (رَمِضَ الانْسَانُ) znači “izgorje utroba čovjekova usljed žestine žeđi.”

وَرَمِضَ الْإنْسَانُ أَيْ حَرَّ جَوْفُهُ مِنْ شِدَّةِ الْعَطْشِ...

Prema aš-Ša‘rāwīju riječ ar-ramḍā’u (الرَّمْضَاءُ) znači “vreli pijesak” (الرَّمْلُ الْحَارُّ). Ovaj komentator dodaje, u vrlo zanimljivom kontekstu, kako sintagma (رَمِضَتِ الْمَاشِيَةُ) konotira značenje da je vrelina tla oštetila papke u stoke, te ona više nije u stanju hodati po tlu...

رَمِضَتِ الْمَاشِيَةُ أَيْ أَنَّ الْحَرَّ أَصَابَ خُفَّهَا فَلَمْ تَعُدْ تَقْوَى أَنْ تَضَعَ رِجْلَهَا
عَلَى الأرْضِ...

Iz svega ovoga aš-Ša‘rāwī izvlači zaključak da su drevni Arapi imenovali mjesec ramazan u vrijeme velike vrućine...

جَائَتِ التَّسْمِيَةُ لِرَمَضَانَ فِي وَقْتٍ كَانَ حَارًّا...

Aš-Ša‘rāwī, dakako, u samom značenju pojma ramaḍān uočava veliku simboliku, naime, samo ime ramaḍān ukazuje na teškoće koje snalaze postača u mjesecu ramazanu...

 ذَلِكَ الاسْمُ دَلَّ عَلَى الْمَشَقَّةِ الَّتِي تَعْتَرِي الصَّائِمَ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ

Komentatori Kur’āna također su široko protumačili riječ ramaḍān u relaciji spram riječi Kur’ān. Jer, ramaḍān je ugledan mjesec. Mjesec u kojem je objavljen Kur’ān.

Az-Zamaḫšarī (al-Kaššāf, Bejrut, 1987. sv. I, 227) tumači da riječi Kur’āna: أُنْزِلَ فيِهِ الْقُرْآنُ znače إبْتَدَأَ فِيهِ إِنْزَالُهُ tj. U mjesecu ramazanu započelo je objavljivanje Kur’āna.

Ibn Kaṯīr (Tafsir al-Kur’ān al-Karīm, Rijad, 1994. sv. I, 292-293) tvrdi da Bog hvali mjesec posta (šahru ṣ-ṣiyām), između drugih mjeseci. Zbog toga jer je između njih odabrao ramazan da u njemu objavi Kur’ān...

يَمْدَحُ تَعَالَى شَهْرَ الصِّيَامِ بَيْنَ سَائِرِ الشُّهُورِ بِأَنْ اِخْتَارَهُ مِنْ بَيْنِهِنَّ
لِإنْزَالِ الْقُرْآنِ الْعَظِيمِ

Ali, prema istom komentatoru Kur’āna, time Bog hvali i sam Kur’ān jer ga je objavio u mjesecu posta, najdoličnijem vremenu, kako bi Kur’ān bio naputak ljudskim srcima...

...هَذَا مَدْحٌ للِْقُرْآنِ الَّذِي أَنْزَلَهُ اللهُ هُدًى لِقُلُوبِ الْعِبَادِ...

I Ibn Kaṯīr spominje da su prvotne, uzorne generacije muslimana, smatrale da je ramaḍān jedno od imena Božijih, te su govorili:

“Ne govorite ramaḍān, jer ramaḍān je jedno od imena Božijih, nego kažite mjesec ramaḍān!”

لاَ تَقُولُوا رَمَضَانَ فَإنَّ رَمَضَانَ اِسْمٌ مِنْ أَسْمَاءِ اللهِ تَعَالَى وَلكِنْ قُولُوا شَهْرَ رَمَضَانَ...

Al-Mawardī u svom tefsīru (I, 200), govoreći o načinu objavljivanja Kur’āna u mjesecu ramazanu, saopćava sljedeće:

إِنَّ اللهَ تَعَالَى أَنْزَلَ الْقُرْآنَ جُمْلَةً وَاحِدَةً مِنَ اللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ إِلَى سَمَاءِ الدُّنْيَا فِي شَهْرِ رَمَضَانَ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ مِنْهُ ثُمَّ أَنْزَلَهُ عَلَى نَبِيِّهِ صلعم عَلَى مَا أَرَادَ إِنْزَالَهُ عَلَيْهِ...

“Bog veličanstveni objavio je Kur’ān u cijelosti/odjedanput iz Ploče Pomno Čuvane na Zemlji najbliže nebo, u mjesecu ramazanu, u njegovoj Noći Snage! A potom je objavljivao Kur’ān Svojemu Polsaniku, Boga ga blagoslovio i podario mu mir, (u dijelovima) prema Svojoj Volji objavljivanja!”

Ovaj komentator Kur’āna, govoreći o znamenitosti ramazanskog vremena, navodi predanje u kojemu se veliča ramazansko vrijeme u kojem su, prema brojnim mišljenjima muslimanskih autoriteta, objavljene i druge Božije objave.

رَوَى أَبُو الْمُسْلِمِ عَنْ وَائِلَةَ عَنِ النَّبِيِّ صلعم قَالَ: نَزَلَتْ صُحُفُ إِبْرَاهيِمَ أَوَّلَ لَيْلَةٍ مِنْ رَمَضَانَ وَأُنْزِلَتِ التَّوْرَاةُ لِسِتٍّ مَضَيْنَ مِنْ رَمَضَانَ، وَأُنْزِلَ الانْجِيلُ لِثَلاَثَ عَشْرَةَ خَلَتْ مِنْ رَمَضَانَ، وَأُنْزِلَ الْقُرْآنُ لأرْبَعٍ وَعِشْريِنَ مِنْ رَمَضَانَ...

“Prenosi Abū l-Muslim od Wā’ilata, a ovaj od Vjerovjesnika, Bog ga blagoslovio i podario mu mir, koji veli:

‘Ibrahimove Listine/Ṣuḥufi objavljene su prvu noć ramazana, Tevrāt (Tora) je objavljen nakon što je prošlo šest noći ramazana, Indžil (Inğīl - Evanđelje) je objavljen nakon što je prošlo trinaest noći ramazana, a Kur’ān je objavljen nakon dvadeset i četvrte noći ramazana...’”

Aš-Ša‘rawī, kao i mnogi drugi komentatori Kur’āna, povezuju činjenicu započinjanja objavljivanja Kur’āna u mjesecu ramazanu sa činjenicom da se uz ramazan posti. Ovaj plemeniti mjesec (الشَّهْرُ الْكَرِيمُ), kako Aš-Ša‘rāwī naziva ramazan, odgaja i tijelo i dušu.

يُرَبِّي الْبَدَنَ وَيُرَبِّي النَّفْسَ...

Az-Zamaḫšarī (I, 226-227) veli da je u postu sadržano drevno i pradavno bogoštovlje, i kao da su Arapi imenovali mjesec ramazan tako zato jer im u vrijeme ramazana (posta) gori utroba od žestine gladi....

الصَّوْمُ فِيهِ عِبَادَةٌ قَدِيمَةٌ، فَكَأَنَّهُمْ سَمَّوْهُ بِذَلِكَ لِارْتِمَاضِهِمْ فِيهِ مِنْ حَرِّ الْجُوعِ...

Objavljivanjem Kur’āna u mjesecu ramazanu dat je nemjerljiv značaj postu kao vjerskoj dužnosti.

Mistički komentatori Kur’āna, npr. komentar kojeg je napisao Ismā‘īl Ḥaqqī al-Burusawī, povezuje značenje riječi ramaḍān (doba vreline, pripeke, žege), sa sažižanjem grijeha u postača... Ismā‘īl Ḥaqqī al-Burusawī kaže:

“Ramaḍān je imenovan (ramaḍānom, tj. “onim koji sažiže, koji izgara”) tako: a) ili zbog izgaranja jetre i njenog plamtenja od gladi i žeđi, b) ili (je ramaḍān) imenovan zbog izgaranja, sažižanja grijeha postom u ramazanu, c) ili usljed toga jer bi mjesec ramazan padao u vrijeme vreline...”

إِنَّمَا سُمِّيَ بِذَلِكَ إِمَّا لِارْتِمَاضِ الأَكْبَادِ وَاحْتِرَاقِهَا مِنَ الْجُوعِ وَالْعَطَشِ وَإِمَّا لِارْتِمَاضِ الذُّنُوبِ باِلصِّيَامِ فِيهِ أَوْ لِوُقُوعِهِ أَيَّامَ رَمَضِ الْحَرِّ...

Cijeli mjesec ramazan muslimanima je propisan kao obavezni post (vidi: aṣ-ṣiyām - الصِّيَامُ). Mjesec ramazan u islamskoj kulturi je prije svega vrijeme intenzivirane pobožnosti i bogoštovlja.

Vremenom, sa razvojem islamske civilizacije, mjesec ramazan prerastao je i u blagdansko vrijeme u kojem su došli do izražaja mnogoliki festivalski i folklorni elementi.

Izvori:

Ibrahim, Muhammed Ismā‘īl, Mu‘ğamu l-alfāẓi wa l-a‘lāmi al-qur’āniyyati, Dār al-fikri l-‘arabī, Kairo, 1968.

Ibn Kaṯīr, Tafsir al-Kur’ān al-Karīm, Rijad, 1994. sv. I.

Lane, E.W. Lane, Arabic-English Lexicon, sv. III, Bejrut, 1980.

Ibn Manẓūr u svom rječniku Lisān al-‘Arab, III, Kairo, 1991.

Nadwī, Abdullah ‘Abbas al-Nadwī, Vocabulary of the Holy Qur’an, izd. “Dār aš-šurūq”, Jidda (Džidda), 1983.

Quṭb, Muhammed ‘Alī, Al-Muršid al-amīn ila ma‘āni kalimāti l-kitābi l-mubīn, izd, “Dār al-fikr al-‘arabī”, Kairo, 1999.

Aš-Ša‘rāwī, Muḥammad Mutawallī, Tafsir aš-Ša‘rāwī, II, Kairo, 1985.

Az-Zamaḫšarī, al-Kaššāf, Bejrut, 1987. sv. I.