D

Motiv “dvanaest vrela” (iṯnatā ‘ašrata ‘aynan - إثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا) pomalja se u Kur’ānu na dva mjesta. Prvi spomen je u suri al-Baqarah (II:60):

وَإِذِ اسْتَسْقَى مُوسَى لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِب بِّعَصَاكَ الْحَجَرَ فَانفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُنَاسٍ مَّشْرَبَهُمْ

I kada Musa (Mojsije) zatraži vode narodu svome, naredismo Mi: “Udari štapom svojim po stijeni!” Iz stijene dvanaest vrela provrije, svako bratstvo [jevrejskog naroda] znalo je pojište svoje.

U suri al-A‘rāf (VII:160) motiv “dvanaest vrela” spominje se neznatno drukčije:

وَقَطَّعْنَاهُمُ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ أَسْبَاطًا أُمَمًا وَأَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى إِذِ اسْتَسْقَاهُ قَوْمُهُ أَنِ اضْرِب بِّعَصَاكَ الْحَجَرَ فَانبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُنَاسٍ مَّشْرَبَهُمْ

I Mi smo njih [jevreje] u dvanaest plemena na zajednice razdijelili, i Musau smo, kad mu narod njegov vode zatraži, objavili: “Štapom svojim po stijeni udari!” I iz stijene dvanaest vrela poteče, svako bratstvo znalo je pojište svoje!

Engleski prevoditelji Kur’āna “dvanaest vrela” obično prevode kao “twelve springs of water” (Mahmoud M. Ayoub, I, 97) ili “twelve springs” (M. M. Pickthall, 38), i sl., dok se njemački prevoditelji najčešće opredjeljuju za opciju “zwölf Quellen” (npr. Max Henning, 9). I. J. Kračkovski ovu sintagmu na ruski prevodi kao “ ” (Kračkovski, , 10).

Prema tekstualnoj evidenciji Kur’āna, “dvanaest vrela/izvora” spominje se samo i jedino u vezi sa jevrejskim narodom i Musaom, a.s.

Komentari Kur’āna široko tumače “dvanaest vrela”, daju mnoge odgovore na pitanja zašto se ovo čudo zbilo, kako, kada i gdje se zbilo, i sl. Ismā‘īl Ḥaqqī Burūsawī (I, 146) tvrdi da se “izviranje dvanaest vrela” koje se spominje u II:60., treba smatrati jednom od blagodati kojima je Bog obasuo jevrejski narod kao “izabrani narod”. Na te blagodati se izravno ukazuje u suri II:47:

يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَأَنِّي فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعَالَمِينَ

“O sinovi Israilovi! Sjetite se Moje blagodati koju sam vam podario, i da sam vas Ja nad ostale svjetove odlikovao!”

Burūsawī za čudo “izviranja dvanaest vrela iz kamena” jednostavno kaže: Ni‘mah uẖrā (نِعْمَةٌ أُخْرَى...) to jest, “druga /još jedna/ blagodat” data jevrejima. Burūsawī u svome tafsīru ranije (I, 126) među ovim Božanskim blagodatima prema jevrejskom narodu pobraja sljedeće:

a) opskrba hranom zvanom māna ili spuštanje māne u pustinji (inzālu l-manni – إِنْزَالُ الْمَنِّ),

b) darivanje prepelica (inzālu s-salwā – إِنْزَالُ السَّلْوَى),

c) nadnošenje oblaka kao hladova (taẓlīlu l-gamām – تَظْليِلُ الْغَمَامِ),

d) izviranje vode iz kamena (tafḡīru l-mā’i mina l-ḥaḡar – تَفْجيِرُ الْمَاءِ مِنَ الْحَجَرِ), i druge.

Az-Zamaẖšarī (I, 172) smatra da događaj u vezi sa “dvanaest vrela” vremenski pada u vrijeme kad se jevrejski narod našao usred Sinajske pustinje (nakon spasenja, to jest izlaska iz Egipta i prelaska preko Crvenog mora). Tu, u pustinji, Musaov narod je bio ožednio, Mūsā/Mojsije je molio Boga da ih napoji (‘aṭašū fī t-tīhi fa da‘ā lahum mūsā bi s-suqyā - فَدَعَا لَهُمْ مُوسَى بِالسُّقْيَا عَطَشُوا فِي التّيِهِ).

Klasičnim komentatorima nije promakla “činjenica vode” u mnogim čudima koja Kur’ān dokumentira u vezi sa Mūsāom/Mojsijem.

Prvo, sam je Mūsā kao novorođenče prvo stavljen u kovčežić, i “bačen” u rijeku (vjerovatno rukavac Nila). Kako je faraon naredio ubijanje muške djece među jevrejima, to je majci Mūsāovoj, Božanskim nadahnućem, zapovjeđeno sljedeće (al-Qaṣaṣ, XXVIII:7):

وَأَوْحَيْنَا إِلَى أُمِّ مُوسَى أَنْ أَرْضِعِيهِ فَإِذَا خِفْتِ عَلَيْهِ فَأَلْقِيهِ فِي الْيَمِّ وَلَا تَخَافِي وَلَا تَحْزَنِي إِنَّا رَادُّوهُ إِلَيْكِ وَجَاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلِينَ

“Doji ga ti, a kad se za njega uplašiš [da će ga faraon umoriti] - u rijeku ga baci! I nemoj se bojati niti tugovati, Mi ćemo ga zbilja tebi vratiti, i poslanikom ćemo ga učiniti!”

Iz ovog mjesta u Kur’ānu (XXVIII:8) raspoznajemo da je faraonova porodica našla kovčeg (u kojem je bilo novorođenče, Mūsā), i izvadila ga iz rijeke.

Drugo, činjenica da je Mūsā spašen iz vode, umnogome se transponira u kasnijem poslaničkoj misiji Mūsāa. Naime, Božanskom odlukom i on postaje spasitelj svoga jevrejskog naroda, sudjelujući u čudu “rastavljanja vode na dvije strane”, to jest “rastupanja mora”. (U II:50., stoji: “I kad smo vam [jevrejima] more raskolili/rastupili, pa vas spasili...” - وَإِذْ فَرَقْنَا بِكُمُ الْبَحْرَ فَأَنجَيْنَاكُمْ).

Treće, čudo izvođenja vode iz kamena, darivanja “dvanaest vrela” iz kamena, jeste kulminiranje Mūsāovih sudjelovanja u događanju čuda koja daje Bog njegovim posredstvom! Praktički, Mūsāov štap (‘aṣā mūsā – عَصَا مُوسَى) od suhog drveta, koji u sebi ne sadrži vodu, udara od suhi kamen – potom se pomalja “dvanaest vrela” kuljajuće vode – to je u srži doslovnog čitanja ove mu‘džize ili čuda (mu‘ḡizah - مُعْجِزَةٌ).

Klasični komentatori Kur’āna (az-Zamaẖšarī, Ibn ‘Arabī, Burūsawī) dali su svoje objašnjenje ove mu‘džize “izviranja dvanaest vrela iz stijene/kamena”. Naravno, Az-Zamaẖšarī (I, 172-173) nije sklon prihvatiti da se tu radi o bilo kojem kamenu (ili stijeni!) u pustinji. On “racionalizira” ovo čudo “dvanaest vrela” tako što smatra da je kamen od koji je Mūsā udario svojim štapom bio već neka vrsta “obrednog rekvizita” Mūsāova, pa i mnogih drugih poslanika, sve to odranije! Az-Zamaẖšarī tvrdi da je to kamen al-hadžar (al-ḥaḡar – الْحَجَرُ), to jest kamen koji ima AL ili određeni član, to je, ukratko, “poznati kamen” (ḥaḡar ma‘lūm – حَجَرٌ مَعْلُومٌ), tvrdi ovaj komentator Kur’āna. Naravno, posve je jasno da će ovaj komentator Kur’āna potom objasniti “povijest tog čudotvornog kamena”, te, domalo dalje, tvrdi da se predanjem kazuje da je to:

فَقَدْ رُوِيَ: أَنَّهُ حَجَرٌ طُورِيٌّ حَمَلَهُ مَعَهُ، وَكَانَ حَجَرًا مُرَبَّعًا لَهُ أَرْبَعَةُ أَوْجُهٍ كَانَتْ تَنْبَعُ مِنْ كُلِّ وَجْهٍ ثَلاَثُ أَعْيُنٍ، لِكُلِّ سِبْطٍ عَيْنٌ تَسيِلُ فِي جَدْوَلٍ إِلَى السِّبْطِ...

“...kamen sa Sinajske Gore, Mūsā/Mojsije ponio ga je sa sobom, bio je to četvrtasti kamen, imao je četiri (ravne) strane, na svakoj strani izvirala su tri izvora vode, za svako bratstvo [jevreja] po jedan izvor koji teče u potok za dotično bratstvo...”

Narednu komentatorsku mogućnost objašnjenja ovog “čudotvornog kamena” az-Zamaẖšarī nudi i otkriva u predanju koje veli:

وَقيِلَ: أَهْبَطَهُ آدَمُ مِنَ الْجَنَّةِ فَتَوَارَثُوهُ، حَتَّى وَقَعَ إِلَى شُعَيْبٍ، فَدَفَعَهُ إِلَيْهِ مَعَ الْعَصَا...

“da je kamen sam Adem, a.s., spustio iz Raja, pa su ga ljudi prenosili kao nasljeđe, tako je kamen dospio do Šu‘ayba, a ovaj ga je predao sa štapom Mūsāu...”

I u Burūsawīja (I, 146-147) nalazimo slična objašnjenja u vezi sa porijeklom Mūsāova štapa (‘aṣā mūsā), on smatra da je ovaj štap porijeklom iz Raja, prelazio je od poslanika do poslanika (ḥamalahā ādamu mina l-ḡannati fa tawāraṯahā l-anbiyā’u – حَمَلَهَا آدَمُ مِنَ الْجَنَّةِ فَتَوَارَثَهَا الْأَنْبِيَاءُ).

Nema sumnje da se ovakvim komentatorskim sredstvima osigurava efikanso tumačenje “kontinuteta čuda” kroz svetu povijest, ali i pologa i iste zadaće, među Božijim poslanicima različitih vremena, epoha, naroda. Npr. premda se “Crni kamen” (al-ḥadžeru l-aswad – الْحَجَرُ الأسْوَدُ) ne spominje u Kur’ānu, komentatori Kur’āna spominju predanja o duhovnom pologu koji nosi taj kamen, to jest: povezuju davne cikluse i drevne poslanike sa ovim kamenom, i tako idu sve do pojave Muhammeda, a.s.!

Bilo kako bilo, o kamenu iz kojeg je poteklo “dvanaest vrela” komentatori donose veoma brojna predanja. Sam az-Zamaẖšarī (I, 173) navodi nekoliko predanja o tome:

 - da je Mūsā “nosio kamen u svojoj torbi, gdje god bi se odmarali, vadio bi ga” (فَحَمَلَ حَجَرًا فِي مِخْلاَتِهِ فَحَيْثُمَا نَزَلُوا أَلْقَاهُ...),

- k tome, “kad bi svojim štapom udario po njemu, voda bi potekla; a kad bi udario opet, kamen bi zasušio” (كَانَ يَضْرِبُهُ بِعَصَاهُ فَيَنْفَجِرُ، وَيَضْرِبُهُ بِهَا فَيَيْبَسُ),

- jevreji su govorili: “akoli Mūsā izgubi svoj štap – pomrijećemo od žeđi!” (إِنْ فَقَدَ مُوسَى عَصَاهُ مِتْنَا عَطَشًا), pa mu je objavljeno: “Nemoj više udarati po kamenu! Progovori mu/zapovjedi mu, poslušaće te (tj. iz kamena će tvojom riječju poteći voda), kako bi iz toga jevreji uzeli pouku...” (فَأَوْحَى اللهُ إِلَيْهِ: لاَ تَقْرَعِ الْحِجَارَةَ وَكَلِّمْهَا تُطِعْكَ لَعَلَّهُمْ يَعْتَبِرُونَ).

Burūsawī (I, 147) na svoj lijepi sufijski način tumači čudo pomaljanja “dvanaest vrela” iz kamena. On kaže da je “Bog veličanstveni mogao dati da provrije voda i dati rastupanje mora bez [Mūsāova] udarca štapom, ali Bog je htio povezati uzrokovane stvari sa uzrocima kao znamenje za one koji Ga štuju...”

إِنَّ اللهَ تَعَالَى قَدْ كَانَ قَادِرًا عَلَى تَفْجيِرِ الْمَاءِ وَفِلْقِ الْبَحْرِ مِنْ غَيْرِ ضَرْبٍ لَكِنْ أَرَادَ أَنْ يَرْبُطَ الْمُسَبَّبَاتِ بِالْأَسْبَابِ حِكْمَةً مِنْهُ لِلْعِبَادِ ...

Burūsawī na istoj stranici svoga tafsīra podsjeća na neobičnost “čežnje i privlačenja željeza spram magnetnog kamenja” (ḡaḏbu l-ḥadīd fī ḥaḡari l-magnāṭīs – جَذْبُ الْحَديِدِ فِي حَجَرِ الْمَغْنَاطِيسِ). Burūsawī time na svoj način, “sufijskim izlaganjem smjerova ljubavi”, ukazuje da je Bog stvorio ovaj kamen i potčinio ga na način da ovaj kamen (po kojem je Mūsā udarao svojim štapom) privlači vodu iz utrobe Zemlje... (147).

...يَخْلُقُ اللهُ حَجَرًا يُسَخِّرُهُ لِجَذْبِ الْمَاءِ مِنْ تَحْتِ الأَرْضِ...

Ibn ‘Arabi (I, 38) daje veoma zanimljiva sufijska tumačenja “izviranja vode ili dvanaest vrela iz kamena”. On tvrdi da je Mūsā, a.s., ovim napajanjem tražio “spuštanje kiša znanja, znamenja/mudrosti i nutarnjih smislova” (ṭalaba nuzūla amṭāri l-‘ulūmi wa l-ḥikami wa l-ma‘ānī – طَلَبَ نُزُولَ أَمْطَارِ الْعُلوُمِ وَالْحِكَمِ وَالْمَعَانِى), sve to tražio je da dođe iz “neba duha” (min sama’i r-rūḥi – مِنْ سَمَاءِ الرُّوحِ). Dvanaest vrela Ibn ‘Arabī tumači da su data prema broju čovjekovih osjećanja, čuvstava, spoznajnih sposobnosti (al-mašā‘iru l-insāniyyah - الْمَشَاعِرُ الإنْسَانِيَّةُ). Prema njemu, postoji pet vanjskih osjetila (al-ḥawāsu l-ẖamsu aẓ-ẓāhirah – الْحَوَاسُ الْخَمْسُ الظَّاهِرَةُ), zatim pet nutarnjih osjetila (al-ḥawāsu al-bāṭinah – الْحَوَاسُ الْبَاطِنَةُ), te umska teorijska sposobnost/osjetilo (al-‘āqilatu n-naẓariyyatu - الْعَاقِلَةُ النَّظَرِيَّةُ) i umska praktična sposobnost/osjetilo (al-‘āqilatu l-‘amaliyyatu - الْعَاقِلَةُ الْعَمَلِيَّةُ). Uzeto sve skupa – ovih je osjetila ili spoznajnih sposobnosti dvanaest! Ibn ‘Arabī izravno predlaže da se na taj način značenjski obuhvati “dvanaest vrela” kao dvanaest vrsta spoznaje i praktičnog djelovanja. Ibn ‘Arabī na ovom mjestu pridaje veliki značaj osjetilima (opažanjima preko kojih čovjek prima spoznaju o svijetu), on navodi i jedno predanje od Božijeg poslanika Muhammeda, a.s: Man faqada ḥissan faqada ‘ilman (مَنْ فَقَدَ حِسًّا فَقَدَ عِلْمًا), “Ko izgubi osjet/opažanje, izgubi znanje”, tj: gubitak osjet(il)a dovodi do gubitka znanja!

Izvori:

Ayoub, Mahmoud M., The Qur’ān and its Interpreters, vol. I, State University of New York Press, Albany, 1984.

Burūsawī, Ismā‘īl Ḥaqqī Burūsawī, Rūḥu l-bayān, Istanbul, 1421 (H.)

Henning Max, Der Koran (arabisch-deutsch), Istanbul, 2009.

Ibn ‘Arabī, Muḥyuddīn Ibn ʻArabī, Tafsīru Ibn ‘Arabī, Kairo/Bejrut (?), 1968.

Kračkovski, I. J., Kračkovski, Dušanbej, 1990.

Zamaẖšarī, ‘Umar az-Zamaẖšarī, al-Kaššāfu ‘an ḥaqā’iqi tanzīli wa ‘uyūni l-aqāwīli fī wuğūhi t-ta’wīli, Bejrut, 2001.