T

أثْلٌ - tamariska (bilj.). Korijen a-ṯ-l (أثل) spominje se jedanput u Kur’ānu, Saba’ (XXXIV, 15-16):

لَقَدْ كَانَ لِسَبَاٍ فِي مَسْكَنِهِمْ آيَةٌ جَنَّتَانِ عَنْ يَمِينٍ وَشِمَالٍ كُلُوا مِنْ رِزْقِ رَبِّكُمْ وَاشْكُرُوا لَهُ بَلْدَةٌ طَيِّبَةٌ وَرَبٌّ غَفُورٌ فَأَعْرَضُوا فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ سَيْلَ الْعَرِمِ وَبَدَّلْنَاهُمْ بِجَنَّتَيْهِمْ جَنَّتَيْنِ ذَوَاتَيْ اُكُلٍ خَمْطٍ وَأَثْلٍ وَشَيْءٍ مِنْ سِدْرٍ قَلِيلٍ

A za stanovnike Sabe znak je bio u staništu njihovome, dvije bašče s desne i s lijeve strane:“Jedite iz opskrbe vašega Gospodara i zahvalni Mu budite! Kakav lijep kraj i Gospodar Koji mnogo prašta!”

Ali su se oni okrenuli (od Pravog puta/jednoboštva) pa smo na njih poplavu silovitu poslali, i zamijenili im dvije bašče njihove drugim dvjema baščama s vrstama gorkih plodova, tamariskom i nešto malo lotosa divljega!

Iz ovog odlomka Kur’āna raspoznajemo da je riječ o Sabi, kraljevstvu u južnoj Arabiji (ili pak u južnom Jemenu). Također, riječ je o uništenju ove civilizacije jednom lokalnom poplavom. Biljka tamariska ovdje je simbol divljine, zapuštenosti, opustjelosti... koja se spominje uz taj strašni događaj.

Ḫalīl al-Ğurr opisujući riječ الأثْلُ veli:

الأَثْلُ شَجَرٌ يُشْبِهُ الطَّرْفَاءَ إلاَّ أنَّهُ أَعْظَمُ مِنْهُ وَخَشَبُهُ صُلْبٌ جَيِّدٌ تُصْنَعُ مِنْهُ
الْقِصَاعُ وَالْجِفَانُ

“Tamariska je drvo slično metljiki (tarfi), s tim što je tamariska viša i drvo joj je tvrdo i dobro, od njega se prave čanci/zdjele i posuđe.”

Az-Zamaḫšarī veli da je sinonim riječi tamariska (أثْلٌ) u arapskom as-samuratu (السَّمُرَةُ), što govori da je tamariska vrsta akacije, radi se o Acacia gummifera vrsti. Az-Zamaḫšarī dodaje:

شَجَرَةٌ مِنَ الْعِضَاةِ طَوِيلَةٌ مُسْتَقِيمَةُ الْخَشَبَةِ تُعْمَلُ مِنْهَا الْقِصَاعُ وَالأقْدَاحُ

“Tamariska je drvo koje spada u grmlje (draču), duga je, pravilnog stabla, od nje se izrađuju čanci/zdjele i posuđe...”

Klasični komentari Kur’āna ukazuju na simboličku i metaforičku upotrebu riječi tamariska - الأَثْلُ. U arapskom jezičkom folkloru tvrdo drvo tamariske se metaforički rabi kad se želi kazati da neko ima čvrst karakter, stamenu prirodu, postojanu ćud.

Tako arapska sintagma نَحَتَ أَثْلَتَهُ (doslovno: tesao mu je tamarisku!) znači تَنَقَّصَهُ (“O njemu je ružno govorio”, “umanjivao/osporavao mu je ugled”). Az-Zamaḫšarī dodaje da fraza فُلاَنٌ لاَ تُنْحَتُ أَثْلَتُهُ znači: “Taj i taj je bez greške!” “Taj i taj je bez falinke!” Edward Lane u svome Arapsko-Engleskom leksikonu donosi arapsku frazu فُلاَنٌ تُنْحَتُ أثَلاَتُهُ u značenju: “Taj i taj je sporna karaktera!” Ili: “Tog i tog treba tesati!”).

Freytagii u svome Lexicon Arabico Latinum (I:14) arapsku frazu نَحَتَ فِي أَثْلَتِنَا  prevodi na latinski riječima bonam nostram famam minuere studuit (“on je umanjivao naš ugled”.)

Kur’ān nam pripovijeda da su, nakon kataklizmične poplave tokom zadnjih perioda kraljevstva Sabe (saylu l-‘arim - سَيْلُ الْعَرِمِ), vrtovi naroda kraljice od Sabe obrasli “vrstama gorkih plodova, tamariskom i nešto malo lotosa divljega!”

Zašto se u Kur’ānu tamariska navodi kao znak divljine, kao biljka koja odraste na razvalinama naselja i na ostacima kulture?

Az-Zamaḫšari tvrdi da je narod o kome se ovdje govori živio “u periodu između ‘Īsāa i Muhammeda, a.s.” (كَانُوا فِي الْفَتْرَةِ الَّتِي بَيْنَ عيِسَى وَمُحَمَّدٍ صلعم), a Muhammad Asad navodi da je do pucanja brane Ma‘riba (the Dam of Ma‘rib) došlo dva puta, prvi put u II stoljeću, a drugi put u VI stoljeću po Isau, a.s. Prema istom autoru, nakon pucanja brane došlo je do katastrofe i do velike migracije stanovništva iz Jemena ka sjeveru, u središnje dijelove Arabije.

Činjenica da je nekadašnji zavičaj kraljevstva Sabe opustio i obrastao “tamariskom i s nešto malo lotosa divljega” pokazuje da je nakon ove kazne (“pucanja brane”) došlo do propasti kulture potonjih pokoljenja iz kraljevstva Sabe, a propast je uslijedila kao kazna jer su zanemarili jednoboštvo. Na mjestu nekadašnje kulture i naseobina ovog naroda zavladala je pustoš i divljina. Tumačeći spomen tamariske u Kur’ānu Ibn ‘Arabī navodi da se time misli “na zla, životinjska, zvjerinja i sotonska svojstva” (الصِّفَاتُ السَّيِّئَةُ الْبَهِيمِيَّةُ وَالسَّبُعِيَّةُ وَالشَّيْطَانِيَّةُ).

Izvori:

Asad, Muhammad Asad, The Message of the Qur’ān, izd. Dār al-Andalus, Gibraltar, 1984.

Freytagii, Georgii Wilhelmi, Lexicon Arabico Latinum, Librairie du Liban, Bejrut, 1975.

Ğurr, Ḫalīl al-Ğurr, Al-Mu‘ğam al-‘arabī al-ḥadīt, izd. Librarie Larousse, Paris, 1973.

Ibn ‘Arabī, Muḥyī ad-Dīn Ibn ‘Arabī, Tafsīr ibn ‘Arabī, II, izd. al-Maktabah at-Tawfīqiyyah, bez. godine i mjesta izdanja.

Az-Zamaḫšarī, Asasu l-Balagah, Kairo (bez godine izdanja).

Az-Zamaḫšarī, al-Kaššāf, Bejrut, 2001.