B

Ba‘l (بَعْلٌ) u Kur’ānu se spominje u dva osnovna značenja:

a) bliskoistočno božanstvo i

b) muž, suprug.

U prvom značenju, Kur’ān ovu riječ navodi samo jednom (aṣ-Ṣāffāt, XXXVII: 125):

أَتَدْعُونَ بَعْلاً وَتَذَرُونَ أَحْسَنَ الْخَالِقِينَ

“Zar Bala [Ba‘la] zazivate, a Najljepšeg Stvoritelja ostavljate?!”

Također, ova se riječ (ali u arhaičnom značenju muža, supruga) u Kur’ānu spominje šest puta, od toga dva puta u jednini (بَعْلِهَا - ba‘lihā, “njenoga muža”, zatim بَعْلِي - ba‘lī, “moj muž”), te četiri puta u množini: bu‘ūlatuhunna (بُعُولَتُهُنَّ) ili bu‘ūlatihinna (بُعُولَتِهِنَّ) “njihovi muževi”, “njihovih muževa”. (O riječi ba‘l u značenju muža, supruga, potrebno je vidjeti odrednicu Muž.)

Ar-Rāġib al-Isfahānī smatra da riječ ba‘l (بَعْلٌ), označava “arabljansko božanstvo” (مَعْبُودٌ), te da u svojoj etimologiji sadrži ideju “vrhunstva”, “superiornosti” ili “premoći”. Sve što je “nadmoćnije” nad nečim drugim naziva se ba‘l, tvrdi Isfahānī (Mufradāt, 52), zato su drevni Arabljani nazivali svoje božanstvo Ba‘lom (بَعْلٌ) jer su smatrali da ih ono približava Bogu.

سُمِّيَ بِاسْمِهِ كُلُّ مُسْتَعْلٍ عَلَى غَيْرِهِ فَسَمَّى الْعَرَبُ مَعْبُودَهُمْ الَّذِي يَتَقَرَّبُونَ بِهِ إِلَى اللهِ بَعْلاً لِاعْتِقَادِهِمْ ذَلِكَ فِيهِ ...

Zato se u arapskom (te, posljedično tome, i u Kur’ānu) riječ ba‘l (بَعْلٌ) koristi u značenju “muža”, usljed - kako tvrdi Isfahānī – mišljenja da muž ima “premoć(nost)” nad ženom.

...وَلَمَّا تُصُوِّرَ مِنَ الرَّجُلِ الاِسْتِعْلاَءُ عَلَى الْمَرْأَةِ...

Također, Isfahānī (52) navodi da se u paru muško-žensko riječju ba‘l (بَعْلٌ) naziva ono što je muško, množina te riječi u arapskom je bu‘ūlatun (بُعُولَةٌ).

 الْبَعْلُ هُوَ الذَّكَرُ مِنَ الزَّوْجَيْنِ

Tumačeći ovu riječ, az-Zamaẖšarī (VI:62) na prvom mjestu pripominje ideju “gospodarenja” koja se nalazi u riječi “ba‘l”. Navodi mišljenje da al-ba‘l znači “gospodar” po jemenskom dijalektu: وَقِيلَ: الْبَعْلُ: الرَّبُّ بِلُغَةِ الْيَمَنِ

Na primjer, u arapskom se kaže: مَنْ بَعْلُ هَذَا الدَّارِ (Ko je ba‘l ove kuće?), što znači: “Ko je gospodar ove kuće?” (أَيْ: مَنْ رَبُّهَا).

Tumačeći mjesto iz sure aṣ-Ṣāffāt (XXXVII: 125), az-Zamaẖšarī tumači (IV:62) da je riječ ba‘l (بَعْلٌ) vlastito ime božanstva kojem se klanjao Il’yāsov narod, ime ba‘l je naziv za njihovog kumira, kao što su i kumiri Manāt i Hubal [kod predislamskih Arabljana]...

 وَهُوَ عَلَمٌ لِصَنَمٍ كَانَ لَهُمْ كَمَنَاةَ وَهُبَلَ

Az-Zamaẖšari (IV:62) dodaje da je (u Il’yāsova naroda) kumir ba‘l (بَعْلٌ) bio od zlata (كَانَ مِنْ ذَهَبٍ), visina mu je bila četrdeset lakata, imao je četiri strane/lica, ljudi su bili očarani njime, veličali su ga toliko da su mu na služenje dali čak četiri stotine svećenika/čuvara...

...وَكَانَ طُولُهُ عِشْرِينَ ذِرَاعَاً وَلَهُ أَرْبَعَةُ أَوْجُهٍ فُتِنُوا بِهِ وَعَظَّمُوهُ حَتَّى أَخْدَمُوهُ
أَرْبَعَمِائةِ سَادِنٍ ...

Zamaẖšarī dodaje da je šejtan/šayṭān “ulazio u šupljinu”/“utrobu” kumira Ba‘la i iz nje govorio po tzv. šerijatu (šarī‘ah) zablude i zastrane, a svećenici ovoga kumira bi pamtili taj sotonski šerijat i njemu svijet podučavali.

... فَكَانَ الشَّيْطَانُ يَدْخُلُ فِي جَوْفِ بَعْلٍ وَيَتَكَلَّمُ بِشَرِيعَةِ الضَّلاَلَةِ وَالسَّدَنَةُ يَحْفَظُونَهَا وَيُعَلِّمُونَهَا النَّاسَ ...

Prema az-Zamaẖšarīju (IV:62), Il’jāsov narod jesu, zapravo, stanovnici Ba‘labaka u zemljama Šama (Sirije), po ovom kumiru (ba‘l - بَعْلٌ) nazvan je i njihov grad Ba‘labak.

...وَهُمْ أَهْلُ بَعْلَبَكَّ مِنْ بِلاَدِ الشَّامِ وَبِهِ سُمِّيَتْ مَدِينَتُهُمْ بَعْلَبَكُّ ...

As-Suyuṭī (zajedno sa al-Maḥallījem, 450) tvrdi da ba‘l znači “ime kipa njihova [tj. kipa Ilyāsova naroda, kip je bio sačinjen] od zlata...” (إِسْمُ صَنَمٍ لَهُمْ مِنْ ذَهَبٍ).

Objašnjavajući gdje se nalazio kip Ba‘l, Ismā‘īl Ḥaqqī Burūsawī (Rūḥu l-bayān, V:481) navodi grad Bakku (Bekku - بَكُّ), odatle ime Ba‘labakku.

فَالْبَعْلُ إِسْمُ صَنَمٍ كَانَ لِأَهْلِ بَكَّ مِنَ الشَّامِ وَهُوَ الْبَلَدُ الْمَعْرُوفُ الْيَوْمَ بِبَعْلَبَكَّ...

I Burusawī donosi mnijenje da je ovaj kip imao četiri lica, a u očima Ba‘la bila su dva velika dragulja... (وَلَهُ أَرْبَعَةُ أَوْجُهٍ وَفِي عَيْنَيْهِ يَاقُوتَتَانِ كَبِيرَتَانِ...). Burusawī navodi podatak da su onih četiri stotine svećenika bili poslanici kipa Ba‘la, sotona bi ulazio u taj kip i govorio po vjerozakonu zablude, svećenici bi pamtili njegove riječi i njima podučavali svijet... Kao i az-Zamaẖšarī, Burusawī ovdje iznosi ideju tzv. šejtanskog (sotonskog) bājanja, s ciljem pomućivanja prave svijesti i znanja o istinskoj Objavi koja dolazi od Boga.

أَخْدَمُوهُ أَرْبَعَمِائَةِ سَادِنٍ وَجَعَلُوهُمْ أَنْبِيَائَهُ فَكَانَ الشَّيْطَانُ يَدْخُلُ جَوْفَهُ وَيَتَكَلَّمُ بِشَرِيعَةِ الضَّلاَلَةِ وَالسَّدَنَةُ يَحْفَظُونَهَا وَيُعَلِّمُونَهَا النَّاسَ

Mnogi rječnici bogato opisuju značenje korijena riječi Ba‘l (b - ‘ - l / ب،ع،ل). Prema Teufiku Muftiću, Bal je “feničko božanstvo” (Muftić, 111). Georghii Wilhelmii Freytaghii u Lexicon Arabico Latinum (I:137) ukazuje na mnoga značenja riječi ba‘l, npr. znači vlasnik, posjednik, te navodi arapski tekst: مَنْ بَعْلُ هَذِهِ النَّاقَةِ؟ (Quis est dominus huius camelae? – Ko je vlasnik ove kamile?). Freytaghii, također, tvrdi da ba‘l znači ime idola (nomen idoli). Ḫalīl al-Ḡurr u opsežnom rječniku savremenog arapskog jezika (al-Mu‘ḡam al-‘arabiyyu al-ḥadīṯ, 241) tvrdi da riječ al-ba‘l “kod idolopoklonika znači gospodar stvoritelj” (عِنْدَ الْوَثَنِيِّينَ: الرَّبُّ الْخَالِقُ). Elsaid M. Badawi i Muhammad Abdel Haleem (Arabic-English Dictionary of Qur’anic Usage, 103) za al-Ba‘la tvrde da je to “božanstvo sunca” (sun god), također, ba‘l je generički termin za obožavanje idola (a generic term for idol worshipping), također, al-ba‘l je bilo koje božanstvo koje nije istinski Bog (any deity that is not God).

Izvori:

Badawi, Elsaid M. Badawi i Muhammad Abdel Haleem, Arabic-English Dictionary of Qur’anic Usage, Brill, Leiden, 2008.

Burūsawī, Ismā‘īl Ḥaqqī Burūsawī, Rūḥu l-bayān, Istanbul, 1421 (H.)

Ḫalīl al-Ḡurr, al-Mu‘ḡam al-‘arabiyyu al-ḥadīṯ, Librairie Larousse, Paris, 1973.

Georghii Wilhelmii Freytaghii, Lexicon Arabico Latinum, Librairie Du Liban, Beirut, 1975.

Ibn ‘Arabī, Muḥyuddīn Ibn ‘Arabī, Tafsīru Ibn ‘Arabī, Kairo/Bejrut (?), 1968.

Isfahānī, ar-Rāġib al-Isfahānī, Mu‘ğamu mufradāti alfāẓi l-qur’ān, Bejrut, 1972.

Muftić Teufik, Arapsko-bosanski rječnik, El-Kalem, Sarajevo, 2004.

Suyuṭī, Ḡalāluddīn as-Suyuṭī (sa Ḡalāluddīn al-Maḥallījem), Tafsīru l-ğalālayn, Kairo, 2000.

Suyuṭī, Ḡalāluddīn as-Suyuṭī, al-Hāwī li l-fatāwā, Damask, 1982.

Zamaẖšarī, ‘Umar az-Zamaẖšarī, al-Kaššāfu ‘an ḥaqā’iqi tanzīli wa ‘uyūni l-aqāwīli fī wuğūhi t-ta’wīli, Beirut, 2001.