B

Bilqīs (بِلْقيِسُ) ili Belkisa je tefsirsko (komentatorsko) ime “Kraljice od Sabe” (مَلِكَةُ سَبَأ). Ova kraljica se u Kur’ānu poimenično ne spominje, nego se na ovaj ženski lik Kur’āna ukazuje ličnim zamjenicama ili glagolima u ženskom rodu (u suri an-Naml, XXVII:20-44., gdje je donijeto kazivanje o ovoj tajnovitoj kraljici iz Sabe, čije je kraljevstvo vjerovatno bilo locirano u Južnom Jemenu). Az-Zamaẖšarī (III:365) tvrdi da je ime ove žene Bilqīs (al-mar’atu Bilqīsu – الْمَرْأَةُ بِلْقيِسُ), ona je bila kćerka Šurāhīla (bintu Šurāḥīl – بِنْتُ شُرَاحيِلَ), dodaje da je “njen otac bio kralj cijele jemenske zemlje” (maliku arḍi l-yamani kullihā - كَانَ أَبوُهَا مَلِكُ أَرْضِ الْيَمَنِ كُلِّهَا). Engleski izvori obično je spominju kao “Kraljicu od Sabe” (the Queen of Sheba), kako se ona spominje i u engleskim prijevodima Biblije (usp. Prva knjiga o kraljevima, odjeljak 10).

Kur’ānsko kazivanje o Bilqīsi također je zakučasto i na mnogo mjesta neodgonetljivo, osim ako se ne obratimo na komentare Kur’āna da bi tako došli do vidljive predstave o tom liku iz daleke drevnosti.

Ukratko, glavni dijelovi Kur’ānskog kazivanja o Sulaymānu, a.s., i kraljici Bilqīs (XXVII:20-44) jesu kako slijedi:

Pupavac donosi vijesti iz kraljevstva Sabe. U XXVII:20-22. kaže se da je Sulejman (Sulaymān, a.s., Božiji poslanik koji je, inače, bio obdaren mnogim moćima, među ostalim, i da razumije “zbor ptica”), vršio “smotru ptica” (وَتَفَقَّدَ الطَّيْرَ), i pritom zapazio da među njima nema pupavca (al-hudhud), pitao se za razlog njegova odsustva (مَا لِيَ لَا أَرَى الْهُدْهُدَ أَمْ كَانَ مِنَ الْغَائِبِينَ). Nije prošlo dugo vremena, pupavac je doletio i rekao da je (o kraljici od Sabe) saznao ono što ni sam Sulaymān ne zna (أَحَطْتُ بِمَا لَمْ تُحِطْ بِهِ), odnosno iz Sabe mu donosi istinite vijesti (وَجِئْتُكَ مِن سَبَإٍ بِنَبَإٍ يَقِينٍ). Potom se (XXVII:23-26) donosi kratka epizoda o tome šta je pupavac “izvidio” da ima i da se nahodi u kraljevstvu Sabi. Prvo, zapazio je da tim narodom vlada jedna žena (إِنِّي وَجَدتُّ امْرَأَةً تَمْلِكُهُمْ), dato joj je svačega (وَأُوتِيَتْ مِن كُلِّ شَيْءٍ), a ona ima i prijestolje veličanstveno (وَلَهَا عَرْشٌ عَظِيمٌ). Pupavac (hudhud - هُدْهُدٌ) u svome izvještaju koji podnosi kralju Sulaymānu tvrdi da se kraljica i njezin narod klanjaju Suncu, a ne Bogu (وَجَدْتُهَا وَقَوْمَهَا يَسْجُدُونَ لِلشَّمْسِ مِن دُونِ اللَّـهِ), šejtan/satana im je uljepšao njihove postupke (وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ), tako ih je odvratio od Pravoga Puta te su zastranili (فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِيلِ فَهُمْ لَا يَهْتَدُونَ). Ne klanjaju se Bogu “Koji ono što je skrovito izvodi na nebesima i na Zemlji” (أَلَّا يَسْجُدُوا لِلَّـهِ الَّذِي يُخْرِجُ الْخَبْءَ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ), i “Koji zna ono što skrivenim vi držite i što na javi iznosite” (وَيَعْلَمُ مَا تُخْفُونَ وَمَا تُعْلِنُونَ).

Pupavac odnosi Sulaymānovo pismo kraljici od Sabe. Ova stranica Kur’āna bilježi da je Božiji poslanik Sulaymān (XXVII:26-28) rekao da će provjeriti istinitost ove pupavčeve vijesti (قَالَ سَنَنظُرُ أَصَدَقْتَ أَمْ كُنتَ مِنَ الْكَاذِبِينَ), potom naređuje pupavcu da kraljici od Sabe i njenoj sviti nosi njegovo pismo (اِذْهَب بِّكِتَابِي هَـذَا فَأَلْقِهْ إِلَيْهِمْ), zapovijeda mu da osmotri šta će njena svita reći nakon što joj dostavi pismo (ثُمَّ تَوَلَّ عَنْهُمْ فَانظُرْ مَاذَا يَرْجِعُونَ).

Ovaj odlomak Kur’āna osvjetljava scenu u kojoj se vidi ponašanje kraljice Bilqīse nakon što je dobila pismo, ona izvještava svoju svitu da je dobila jedno “plemenito pismo” (يَا أَيُّهَا الْمَلَأُ إِنِّي أُلْقِيَ إِلَيَّ كِتَابٌ كَرِيمٌ) od Sulaymāna i da ono započinje riječima “U ime Boga, Svemilosnog, Samilosnog” (إِنَّهُ مِن سُلَيْمَانَ وَإِنَّهُ بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمَـنِ الرَّحِيمِ). Kraljica Bilqīs potom izvještava svitu da kralj Sulaymān od nje traži da se nad njega ne uzvisuju, te da se predaju pod njegovu vlast (أَلَّا تَعْلُوا عَلَيَّ وَأْتُونِي مُسْلِمِينَ), ona usrdno pita svoje glavešine šta da učini (قَالَتْ يَا أَيُّهَا الْمَلَأُ أَفْتُونِي فِي أَمْرِي مَا كُنتُ قَاطِعَةً أَمْرًا حَتَّى تَشْهَدُونِ). Svita je, naravno, stvar odlučivanja prepustila svojoj kraljici (وَالْأَمْرُ إِلَيْكِ فَانظُرِي مَاذَا تَأْمُرِينَ).

Kraljica drži vijeće sa svojim kraljevskim divanom. Kraljica Bilqīsa, potom, u vezi sa zahtjevima kralja Sulaymāna, iznosi dvije tvrdnje. Prva, otkriva bojazan od njegova pohoda na njeno kraljevstvo u Sabi, jer “kad kraljevi osvoje neki grad, oni ga razore i njegovo najuglednije stanovništvo ponize” (إِنَّ الْمُلُوكَ إِذَا دَخَلُوا قَرْيَةً أَفْسَدُوهَا وَجَعَلُوا أَعِزَّةَ أَهْلِهَا أَذِلَّةً). Drugo o čemu je kraljica tada razmišljala jesu pokloni koje će poslati Sulaymānu (إِنِّي مُرْسِلَةٌ إِلَيْهِم بِهَدِيَّةٍ فَنَاظِرَةٌ بِمَ يَرْجِعُ الْمُرْسَلُونَ), te vidjeti sa čime će se njeni izaslanici vratiti.

Az-Zamaẖšarī (III:369) o ovome donosi komentar:

لَمَّا أَحَسَّتْ مِنْهُمُ الْمَيْلَ إِلىَ الْمُحَارَبَةِ رَأَتْ مِنَ الرَّأْيِ الْمَيْلُ إِلىَ الصُّلْحِ
وَالابْتِدَاءِ بِمَا هُوَ أَحْسَنُ

“Kad je kraljica vidjela njihovu sklonost borbi/ratu, uvidjela je da je pametno da se nagodi i očitovala je ono što je bolje...”

Odlučnost kralja Sulaymāna. Sulaymān, a.s., odbija poklone (“Zar da me blagom pridobijete” - أَتُمِدُّونَنِ بِمَالٍ), potom prijeti vojskom kojoj se kraljevstvo od Sabe neće moći suprotstaviti (فَلَنَأْتِيَنَّهُم بِجُنُودٍ لَّا قِبَلَ لَهُم بِهَا), prijeti da će ih prognati iz Sabe, ponižene i pokorene (وَلَنُخْرِجَنَّهُم مِّنْهَا أَذِلَّةً وَهُمْ صَاغِرُونَ). Kralj Sulaymān odlučuje čak i da se posluži svojim moćima, samim džinima koje je, prema Kur’ānu, držao u pokornosti i koji su radili za njega. Upitao je svoju svitu ko će mu donijeti prijestolje kraljice od Sabe prije nego li mu dođu pokorni? (يَا أَيُّهَا الْمَلَأُ أَيُّكُمْ يَأْتِينِي بِعَرْشِهَا قَبْلَ أَن يَأْتُونِي مُسْلِمِينَ). Tada se javio džin po imenu ‘Ifrīt (عِفْرِيتٌ مِّنَ الْجِنِّ), rekao je da je u stanju donijeti (u Jerusalem) kraljičino prijestolje prije nego li “ustaneš sa svoga mjesta” (أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن تَقُومَ مِن مَّقَامِكَ). Međutim, javio se tad jedan “kod kojeg je znanje iz Knjige” (قَالَ الَّذِي عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْكِتَابِ), rekao je: “Ja ću ti prijestolje donijeti prije negoli okom trepneš” (أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ). As-Suyūṭī i al-Maḥallī (380) tvrde da se ovaj “kod kojeg je znanje iz Knjige” zove Āṣaf ibn Barẖīyā, znao je Najveće Ime Božije (...هُوَ آصَفُ بِنْ بَرْخِيَا ... يَعْلَمُ اسْمَ اللهِ الْأَعْظَمَ).

Istoga trena Sulaymān, a.s., je vidio da je Kraljičino prijestolje već postavljeno tu, pred njim (فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِندَهُ), sav ushićen rekao je: “Ovo [trenutačno pojavljivanje Kraljičina prijestolja] je blagodat od moga Gospodara, da bi me izvrgao kušnji hoću li zahvalan il’ nezahvalan biti!” (هَـذَا مِن فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي أَأَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ).

Sulaymān, a.s., iskušava kraljicu od Sabe.

Znajući da mu uskoro stiže kraljica od Sabe da bi svojim dolaskom pokazala da se pokorava Sulaymānu, on je naredio da “njeno prijestolje izvana preruše, e da vidimo hoće li se na Stazu Pravu uputiti, ili će biti od onih koji nisu na Pravoj Stazi!” (نَكِّرُوا لَهَا عَرْشَهَا نَنظُرْ أَتَهْتَدِي أَمْ تَكُونُ مِنَ الَّذِينَ لَا يَهْتَدُونَ).

Kad je kraljica od Sabe došla na dvor kralja Sulaymāna, pitali su je: “Je li ovakvo prijestolje tvoje?” (فَلَمَّا جَاءَتْ قِيلَ أَهَـكَذَا عَرْشُكِ). Kraljica je odgovorila neodlučno: “Kao da je ono!” (قَالَتْ كَأَنَّهُ هُوَ). Na ovom mjestu nekoji komentari Kur’āna hvale kraljicu od Sabe zato jer je rekla “kao da je ono [moje prijestolje]” – ka annahū hūwa, a nije rekla: Huwa huwa (wa lam taqul: huwa huwa - وَلَمْ تَقُلْ هُوَ هُوَ – niti je rekla laysa bihī – لَيْسَ بِهِ , tj. nije moje prijestolje, kaže npr. az-Zamaẖšarī, III:373 - 374), i dodaje da je to dokaz njene oštroumnosti (min raḡāḥati ‘aqlihā – مِنْ رَجَاحَةِ عَقْلِهَا).

Prema brojnim komentatorima, džini su rekli Sulaymānu, a.s., da u kraljice “nisu sve koze na broju” (inna fī ‘aqlihā šay’an –إِنَّ فىِ عَقْلِهَا شَيْئًا ), pa je u tome razlog što je Sulaymān iskušao njen um “prerušavanjem njenoga prijestolja” (fa-ẖtabara ‘aqlahā bi tankīri l-‘arši – فَاخْتَبَرَ عَقْلَهَا بِتَنْكيِرِ الْعَرْشِ). Kako smo vidjeli, kraljica je uspješno prošla test sa prijestoljem.

Međutim, “varka” sa prerušenim prijestoljem doživljava kulminaciju u narednoj “varci” koja je pred kraljicu od Sabe postavljena u jednoj dvorani. Iz Kur’āna (XXVII:44) se vrlo kratko vidi da je kraljici rečeno: “Uđi u dvoranu!” ( قِيلَ لَهَا ادْخُلِي الصَّرْحَ), pa kad nju (dvoranu) ona vidje: “Ta, duboka je voda!” – pomisli (فَلَمَّا رَأَتْهُ حَسِبَتْهُ لُجَّةً) i zadiže haljinu uz bedra svoja (وَكَشَفَتْ عَن سَاقَيْهَا), a kralj joj reče: “Ova je dvorana uglačanim staklom popločana!” (قَالَ إِنَّهُ صَرْحٌ مُّمَرَّدٌ مِّن قَوَارِيرَ).

Ovdje se pomalja pitanje: Zašto je Sulaymān, a.s., naredio da se pravi ova čudna dvorana koja je bila prekrivena staklom, a ispod bila ispunjena vodom? Brojni klasični komentatori Kur’āna, među njima čak i racionalista az-Zamaẖšarī (III:374-375) navode da su džini, navodno, kazali kralju Sulaymānu da su stopala kraljice od Sabe “nalik kopitama magarca” (ḥāfiru l-ḥimār – وَرِجْلُهَا كَحَافِرِ الْحِمَارِ). Također su ga plašili mogućnošću da su joj “bedra sva krznava”, to jest: puna dlaka i malja (wa hiya ša‘rā’u s-sāqayni – وَهِيَ شَعْرَاءُ السَّاقَيْنِ). Naravno, kralj Sulaymān je sve to htio vidjeti i provjeriti vlastitim očima, zato je dao sagraditi dvoranu popločanu staklom, ali ispod ispunjenu vodom, tako da je kraljica od Sabe “zadigla haljine uz noge svoje!”. Kralj Sulaymān je vidio je to žena “najljepših najljepših bedara i najljepših stopala” (hiya aḥsanu n-nāsi sāqan wa qadaman – هِيَ أَحْسَنُ النَّاسِ سَاقًا وَقَدَمًا), te da nema ni govora o tome da je “ona krznavih nogu” (lā annahā ša‘rā’u – لاَ أَنَّهَا شَعْرَاءُ). Ismā‘īl Ḥaqqī Burūsawī (VI:354) tvrdi da su sotone (aš-šayāṭīn - الشَّيَاطيِنُ) tada izmislili sredstvo za otklanjanje “malja” i “dlaka”, na arapskom se ono zove nūrah (نوُرَةٌ). Prema Burūsawīju, od tada se koristi kako to sredstvo za otklanjanje dlaka, tako i kupatilo. (فَكَانَتِ النوُرَةُ وَالْحَمَّامُ مِنْ يَوْمِئِذٍ). Moderni arapsko-arapski rječnici daju izgovor nūrah i kao nuwrah (نُوْرَةٌ), i upotrebljava se za odstranjivanje malja/dlaka – تُسْتَعْمَلُ لِازَالَةِ الشَّعْرِ - (Ḫalīl al-Ḡurr, str. 1230).

Na kraju ovog Kur’ānskog kazivanja o Sulaymānu i kraljici od Sabe, donosi se tipična monoteistička poenta, naime, ona prima Sulaymānovu vjeru (islām): “O moj Gospodaru!” – zavapi ona – “spram sebe sam ja zgriješila! (قَالَتْ رَبِّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي). I u prisustvu Sulejmana predajem se Bogu, gospodaru svjetova!” (وَأَسْلَمْتُ مَعَ سُلَيْمَانَ لِلَّـهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ).

Izvori:

Badawi, Elsaid M. Badawi i Muhammad Abdel Haleem, Arabic-English Dictionary of Qur’anic Usage, Brill, Leiden, 2008.

Burūsawī, Ismāʻīl Ḥaqqī Burūsawī, Rūḥu l-bayān, Istanbul, 1421 (H.)

Ḫalīl al-Ḡurr, al-Mu‘ġam al-‘arabiyyu al-ḥadīṯ, Librairie Larousse, Paris, 1973.

Isfahānī, ar-Rāġib al-Isfahānī, Muʻğamu mufradāti alfāẓi l-qur’ān, Bejrut, 1972.

Suyuṭī, Ḡalāluddīn as-Suyuṭī (sa Ḡalāluddīn al-Maḥallījem), Tafsīru l-ğalālayn, Kairo, 2000.

Zamaẖšarī, ʻUmar az-Zamaẖšarī, al-Kaššāfu ʻan ḥaqā’iqi tanzīli wa ʻuyuni l-aqāwīli fī wuğūhi t-ta’wīli, Beirut, 2001.