S

Sirijus, ili na kurʼānskom arapskom – aš–Šiʻrā (الشِّعْرىَ), spominje se samo jednom u Kurʼānu, u suri Zvijezda/an-Nağm (53:49). Tu se vrlo kratko veli:

Wa annahū huwa rabbu š-šiʻrā

وَأَنَّهُ هُوَ رَبُّ الشِّعْرىَ

Pa [zar čovjek ne zna] da je On [tj. Bog] Taj koji je Gospodar Sirijusa?!

Komentatori Kurʼāna nepodijeljeno tvrde da Sirijus jeste jedna velika i važna zvijezda; gledano sa Zemlje golim okom Sirijus je najsvjetlija zvijezda na noćnom nebu. Dakako, kurʼanski spomen zvijezde Sirijus komentari navode u vezi sa izravnim izlaganjem i oslovljavanjem monoteizma temeljne knjige islama. Imaju li se u vidu Nebesa (as-samāwāt – السَّمَاوَاتُ ), koja Kurʼān često oslovljava, vidljivo je da o njima, i svemu što ona sadrže, Božanska Riječ Kurʼāna govori kao o stvorenjima koja čovjek ne treba divinizirati, obožavati, niti im se klanjati. Naime, Bog je Taj Koji je stvorio Nebesa i sve što ona obuhvataju (Sunce, Mjesec, Zemlja, meteori, zvijezde, sazviježđa...), štaviše Bog je stvorio i  same zvjezdane putanje ili staze, al-ḥubuk (الْحُبُكُ – usp. 51:7).

Vratimo li se klasičnim komentarima Kurʼāna i njihovim tumačenjima riječi aš–Šiʻrā (الشِّعْرىَ), uočava se da Ibn Ğārīr aṭ-Ṭabarī, u svojim egzegezama ovog mjesta iz Kurʼāna (53:49), insistira na tome da je aš-Šiʻrā znamenita zvijezda koju su drevni predislamski Arabljani obožavali, i pritom nijekali istinskoga Boga:

يَعْنيِ بِالشِّعْرىَ: النَّجْمُ الَّذيِ يُسَمى هَذَا الْإِسم ، وَ هُوَ نَجْمٌ كَانَ  بَعْضُ أَهْلِ الْجَاهِلِيَّةِ يَعْبُدُهُ مِنْ دوُنِ اللهِ . 

Aṭ-Ṭabarī se poziva i na autoritet Ibn ʻAbbāsa koji utemeljuje sljedeće predanje:

هُوَ الْكَوْكَبُ الَّذيِ يُدْعىَ الشِّعْرىَ .     

“To je zvijezda (al-kawkab) koja se naziva aš-Šiʻrā.“

Nakon specificiranja šta jeste aš-Šiʻrā, aṭ-Ṭabarī nastoji odgovoriti na pitanje gdje je ta zvijezda na nepreglednom nebeskom svodu.  Tako veli da je to “zvijezda koja se nalazi iza [sazviježđa] Blizanaca, Arabljani su je obožavali“.

...الْكَوْكَبُ الَّذيِ خَلْفَ الْجَوْزَاءِ، كَانوُا يَعْبُدوُنَهُ ...

Aṭ-Ṭabarī donosi i predanje o tome da je “ova zvijezda vrlo blještava, sjajna (al-waqqād), ona slijedi sazviježđe Blizanaca, nazivaju je i al-Mirzam...“

وَ الشِّعْرىَ: النَّجْمُ الْوَقَّادُ الَّذيِ يَتْبَعُ الْجَوْزَاءَ، يُقَالُ لَهُ الْمِرْزَمُ ....     

Aṭ-Ṭabarī u retku Kurʼāna (53:49): وَ أَنَّهُ هُوَ رَبُّ الشِّعْرىَ  - (Pa [zar čovjek ne zna] da je On [tj. Bog] Taj koji je Gospodar Sirijusa?!) - pronalazi jednu vrstu sarkazma upućenu čovječanstvu, to jest:

...تَعْبُدوُنَ هَذِهِ وَ تَتْرُكوُنَ رَبَّهَا؟ أُعْبُدوُا رَبَّهَا ...  

“Zar to vi [ljudi] obožavate ovu zvijezdu Sirijus, a zapostavljate njezina Gospodara?! Robujte njezinom Gospodaru!“

Zvijezda Sirijus bila je (i ostala) predmetom velike pažnje komentatora Kurʼāna, astronoma, naučnika, jezikoslovaca... Seyyed Hossein Nasr, u svome komentaru Kurʼāna koji je uredio tvrdi (pozivajući se na komentatore al-Maḥallīja i as-Suyūṭīja) sljedeće:

“Pre-Islamic Arabs worshipped Sirius, a star of the first magnitude belonging to Canis Major. This verse thus returns  to the theme of vv. 19-30, emphasizing that God is the Lord of everything to which the pagans ascribe some independent power.“

“Predislamski Arabljani obožavali su Sirijus, zvijezdu prvog reda (veličine) koja pripada [sazviježđu] Veliki Pas. Ovaj āyat se, tako,  vraća temi redaka sure 53:19-30., naglašavajući da zapravo Bog jeste Gospodar svih stvari kojima pagani [pogrešno] pripisuju neku neovisnu moć.“

U čuvenom djelu Arabische Sternnamen in Europa (Arapsko nazivlje za zvijezde u Evropi), Paul Kunitzsch ovu zvijezdu aš-Šiʻrā spominje i pod odrednicom Mirzam (Mirza, Murzim), navodi da se nalazi u sazviježđu Veliki Pas (lat. Canis Maioris), potom daje nekoliko različitih arapskih termina za ovu zvijezdu: Mirzam al-ʻabūr, Mirzam aš-šiʻrā, Mirzam aš-šiʻr[ā] al-yamāniya...

Paul Kunitzsch navodi da su Arapi, zapravo, detektirali dvije zvijezde aš-šiʻrā (mirzamā š-šiʻrayayn), jednu su nazivali mirzam aš-šiʻr[ā] al-yamāniya, a drugu mirzam aš-šiʻrā aš-šaʼāmiyya... Paul Kunitzsch ovim nedvojbeno ukazuje na drevnu arabljansku astronomsku podjelu neba na južno i sjeverno.

Krenemo li dalje u detektiranje značenja imena aš-Šiʻrā (Sirijus), zanimljivo je da Bassel A. Reyahi u Brillovoj Encyclopaedia of the Qurʼān pokazuje da je ova zvijezda, pa tako i njezino ime, bila itekako poznata čovječanstvu i prije modernog doba. Kelti su je zvali Syr, Grci Seirios aster (ili žareća ili jureća zvijezda - ʼthe scorching starʼ), na sanskritu je nazvana Surya, na hebrejskom Sihor/Shihhor, što je izvedeno iz egipćanskog Sothis. U vezi sa ovim, Bassel A. Reyahi  tvrdi da je ime Sothis kod Egipćana označavalo “the brightest star in the sky and the one directly linked with the Nile in Egyptian mythology“ (“najsjajniju zvijezdu na nebu, zvijezdu izravno povezanu sa Nilom u egipatskoj mitologiji“).

Upravo su drevni Egipćani izlazak zvijezde Sirijus u doba ljetnjeg solsticija smatrali vrlo važnim događajem na nebu, i pratili ga hiljadama godina, štaviše imali su kalendar prema zvijezdi Sirijus (taj kalendar sadrži približno 365 dana kako se računaju na Zemlji). Bassel A. Reyahi dodaje da su Arapi ovu zvijezdu zvali još i al-ʻabūr (الْعَبوُرُ) ili “zvijezda koja prelazi /jezdi/ galaksijom“, zatim barāqiš  (بَرَاقِش) ili “zvijezda sa mnogo boja“.  Imajući u vidu drevne arapske astronomske izvore, i Bassel A. Reyahi tvrdi da imaju dvije zvijezde aš-Šiʻrā (“two al-shiʻrās“), Sirijus i Procyon/Procion. Prema arabljanskim mitološkim predanjima o zvijezdama, Sirijus i Procyon su dvije sestre zvijezde zvane Suhayl (Canopus/Kanopus), i nastanjivale su sjeverno nebo. Kako jedan arabljanski mit kazuje, nakon neuspjelog pokušaja udvaranja, Suhayl je morao bježati u južno nebo, i samo jedna sestra – jarka zvijezda Sirijus – mogla ga je slijediti. Druga zvijezda (sestra Procyon/Procion) ostala je [na sjevernom nebu] i plakala sve dok nije gotovo oslijepila (na arapskom gumayṣā - غُمَيْصَاء), “hence her relative dimness“ (“odatle njezina relativna nejasnost/mutnost“) – tvrdi Bassel A. Reyyahi i zaključuje da mi  “stoga imamo jednu šiʻrā na jugu (al-yamāniyya) i jednu šiʻrā na sjeveru (aš-šāmiyya). Ali u egzegezi Kurʼāna postoji konsenzus da sura Zvijezda/an-Nağm, 53:49., ukazuje na zvijezdu Sirijus ili aš-šiʻrā al-yamāniyya...“

Larousseov Rječnik savremenog arapskog jezika, al-Muʻğamu l-ʻarabī al-ḥadīṯ,

riječ/ime aš-Šiʻrā (Sirijus) definira ovako:

الشِّعْرىَ: النَّيِّرُ الْأَعْظَمُ الَّذيِ عَلىَ مَوْضِعِ الْفَمِ مِنْ كَوْكَبَةِ الْكَلْبِ الْأَحْمَرِ
الَّتيِ خَلْفَ الْجَوْزَاءِ...

“Sirijus: Najveća blještava zvijezda koja se nalazi na ustima sazviježđa Crvenoga psa koje se nahodi iza sazviježđa Blizanci...“

Napominjemo da se u arapskim izvorima nalaze i mnogi drugi nazivi za zvijezdu aš-šiʻrā, njima se ovom prilikom nećemo baviti.

Muhammad Asad (Leopold Weiss), u svome komentaru The Message of the Qurʼān, riječi Kurʼāna wa annahū huwa rabbu š-šiʻrā   (وَ أَنَّهُ هُوَ رَبُّ الشِّعْرىَ) na engleski prevodi ovako: “ and that it is He alone who sustains the brightest star“ (“i da je On Onaj jedini koji održava ovu najsjajniju zvijezdu“).

Kako se vidi, Asad prevodi aš-Šiʻrā engleskom sintagmom the brightest star (najsjajnija, najblještavija zvijezda). U svome komentaru koji daje uz ovu alineju Kurʼāna, Asad eksplicitno podsjeća na to da je  Bog taj koji stvara i uzdržava sve svjetove, cijeli univerzum (the Creator and Upholder of the universe). Ovim Asad podsjeća na vezu između sintagmi Kurʼāna rabbu š-šiʻrā (Gospodar Sirijusa) i rabbu l-ʻālamīn (Gospodar svih svjetova).

U najnovija vremena zvijezda Sirijus postala je i važnim predmetom naučnog tumačenja Kurʼāna. Na neka od njih podsjeća i Bassel A. Reyyahi. Kad je sredinom devetnaestog stoljeća otkriveno da zvijezda Sirijus ima jednu manju zvijezdu pratilju (a stelar companion), veliku kao naše Sunce, i kad je ustanovljeno da zvijezda Sirijus (Sirius A) i ta njezina pratilja (Sirius B) svakih pedeset zemaljskih godina (tj. 49.9) imaju jednu ophodnju oko svoga centra gravitacije, naučni komentatori Kurʼāna zaključili su da se ovaj broj pedeset podrazumijeva u suri Zvijezda/an-Nağm. Naime, zvijezda Sirijus spominje se u 49. āyatu sure an-Nağm, ali kad se broju 49. pridruži redak bismilla sa početka sure – dobija se broj pedeset! A to ukazuje na onih 50 godina ophodnje Sirijusa i njezine zvijezde pratilje oko njihova gravitacijskog središta! Ili se, pak, radi o tome da deveti āyat ove sure (53:9), gdje se govori o  “dva lūka“ (qawsayni), ukazuje na Sirius A i Sirius B, to jest njihove dvije eliptične ophodnje oko gravitacijskog središta.   I ova razmišljanja iz podruja at-tafsīr al-ʻilmī-ja treba imati u vidu kad se govori o načinu na koji je Sirijus, ta najsvijetlija zvijezda (the brightest star) na noćnome nebu, spomenuta u Kurʼānu.

Izvori i literatura:

Asad Muhammad, The Message of the Qurʼān, Dar Al-Andalus,     Gibraltar, 1980.

Ḫalīl al-Ğurr, al-Muʻğamu l-ʻarabī al-ḥadīṯ, Librarie Larousse, Paris, 1973.

Kunitzsch Paul, Arabische Sternnamen in Europa, izd. Otto Harrassowitz, Wiesbaden, 1959.

Nasr, Seyyed Hossein (urednik), The Study Quran, HarperCollins Publishers, New York, 2015.

Reyahi, Bassel A., Sirius, Encyclopaedia of the Qurʼān, V, Brill, Leiden-Boston, 2006.

Ṭabarī, Ibn Ğarīr aṭ-Ṭabarī, Ğāmīʻu l-bayān fī tafsīri l-Qurʼān, Kairo, 1954.-1968.