Knjiga je rezultat dugogodišnjih naučnih istraživanja naučnih saradnika Instituta za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava UNSA dr. Muamera Džananovića i dr. Hikmeta Karčića te naučnog saradnika u Institutu za historiju UNSA dr. Jasmina Medića. Neposredno nakon izlaska knjige iz štampe razgovarali smo s autorima.

Historijski kontekst i primarni izvori

Prvobitno je ideja bila da knjiga bude nazvana “Deveti januar”, kazao nam je dr. Medić, ali, ipak, zaključeno je da regionalizacija u kontekstu pretenzija i političkih odluka tadašnjih srpskih vlasti u Bosni i Hercegovini predstavlja prethistoriju proglašenja RS.

“Već u aprilu 1992. godine, proglašene su Zajednice srpskih opština u Bosni i Hercegovini. Te zajednice su podrazumijevale općine sa srpskom većinom, a gdje je Srpska demokratska stranka (SDS) imala većinu. Nakon toga su te zajednice opština preimenovane u srpske autonomne oblasti (SAO). Iz tih SAO 9. januara je nastala Srpska Republika Bosna i Hercegovina“, ističe dr. Medić.

Dr. Medić: „Svaki put kad se protagonistima srpskog nacionalizma pružila prilika da naprave srpsku državu zapadno od Drine, oni su pokušali to uraditi“.

Podsjeća da je na 16. sjednici Skupšine srpskog naroda u Bosni i Hercegovini 12. maja 1992. godine, Radovan Karadžić iznio šest strateških ciljeva, koji su, prema stavu eminentnih stručnjaka, genocidna namjera. Ističe da je sve što je počinjeno nakon toga u skladu s tim programom.

Dr. Džananović dodaje da su i na pozadini knjige nastojali skrenuti pažnju na karte SAO i streateške ciljeve.

“To je i vremenska odrednica naše knjige i njen fokus”, dodao je dr. Džananović napomenuvši da je to historijski presjek kojim se pojašnjava porijeklo te ideje, transformacija vojnih i političkih struktura, ali i civilnih struktura u službi onoga što je uslijedilo.

Pored toga, Džananović ističe da je knjiga nastala analizom stotina hiljada dokumenata, pretežno Haškog tribunala, ali su za potrebe ovoga istraživanja koristili i dokumentaciju SDS-a.

Dr. Džananović: „Niko nam ne može niša osporiti, jer smo se pozivali upravo na ono što su oni izjavljivali tih godina“.

“Ta dokumentacija nije objektivno korištena ni u nauci niti u sudskim postupcima. Njome smo upotpunili i naša saznanja, da bi se stekla ta objektivna slika o svemu što se piše. Riječ je o dokumentaciji nekih tijela SDS-a, Glavnog i Izvršnog odbora i određenih odluka”, istakao je Džananović.

Napomenuo je da ova knjiga nije usmjerena ni protiv koga, već je cilj da se utvrdi istina. Pisanje knjige je motivisano nedostatkom obrade ove tematike u historiografiji kao i današnjom perspektivom u pogledu proslave 9. januara.

Dr. Medić je naglasio važnost historijskog konteksta koji se tretira u knjizi, a cilj je bio da se ukaže na činjenicu da Republika Srpska nije spontano nastala.

“Ta ideja da se srpska država proširi zapadno od Drine u tom momentu je bila stara već 150 godina. Svaki put kad se protagonistima srpskog nacionalizma pružila prilika da naprave srpsku državu zapadno od Drine, oni su pokušali to uraditi. Tako je bilo neposredno prije Berlinskog kongresa i uslijed povlačenja Osmanlija s ovih prostora, nakon Prvog svjetskog rata i proglašenja Kraljevine SHS, odnosno kasnije Kraljevine Jugoslavije i sporazumom Cvetković-Maček i djelovanjem četničkog pokreta tokom Drugog svjetskog rata. Takva prilika im se ukazala i devedesetih padom Sovjetskog saveza, Berlinskog zida te raspadom Jugoslavije. Slabljenje socijalizma je značilo i buđenje srpskog nacionalizma na jugoslovenskom prostoru”, kazao je dr. Medić.

Dr. Karčić: „Devedesete godine smo imali, možda, samo dva bošnjačka autora koji su smjeli pisati o zločinima u Drugom svjetskom ratu. Preporod i Muslimanski glas su bili jedini koji su smjeli objavljivati takve teme“.

Prednosti institucionalnog i naučnog istraživanja

Projekat RS-a je osnažio, naglašava dr. Karčić te dodaje da je srpski narod mnogo jedinstveniji čak i u odnosu na period 1991. godine. Napominje da su u posljednjih pet godina izgradili institucionalnu memoriju o postojanju RS-a, te ukazuje na tendencije u RS-u da se vrati Ustav iz 1992., što se očitava u retorici o vraćanju nadležnosti s državnog na entitetski nivo. Stoga, ističe, ako se riješi pitanje državne imovine, rješava se suštinski problem.

Također, u pogledu obrade spomenute tematike dr. Karčić govori o tome da smo u mnogo boljoj poziciji sada u odnosu na osamdesete i devedesete godine.

“Devedesete godine smo imali, možda, samo dva bošnjačka autora koji su smjeli pisati o zločinima u Drugom svjetskom ratu. Recimo, Preporod i Muslimanski glas su bili jedini koji su smjeli objavljivati takve teme. Danas, kao uposlenici Univerziteta u Sarajevu pišemo ovakvu knjigu i imamo veliku zainteresovanost i podršku javnosti”, kaže on.

Za veliko interesovanje šire javnosti smatra da je ključan bio odabir teme, koja većinu zanima.

Dr. Džananović ističe da očekuju reakcije RS-a, posebno onih kojima istina ne odgovara, ali se time neće posebno baviti.

“Oni koji podržavaju taj separatizam napisali su mnogo djela. To su kvazinaučna djela, uglavnom pamfleti bez mnogo iznesenih objektivnih činjenica o temi koju smo mi tretirali”, kaže on.

Osvrnuo se na korpus djela bošnjačkih autora o sličnim temama.

“Uglavnom se radi o autobiografskim djelima, koja u značajnoj mjeri nisu do kraja ni objektivna, gdje se preuveličavaju uloge određenih pojedinaca. Vrlo često je riječ o publicistici. Često su to ljudi koji ne razumiju razliku između naučnog istraživanja i publicistike. S druge strane, studiozna naučna istraživanja su dugoročna, zahtijevaju mnogo vremena i finansija, gdje u tom pogledu i nema mnogo podrške”, pojasnio je dr. Džananović.

Značajno bi bilo da javnost prepozna spomenute razlike u ta dva pristupa.

Dr. Medić dodaje da su ogroman problem napravili ljudi koji su pisali autobiografska djela iz perioda agresije i pri tome predimenzionirali svoju vlastitu ulogu s ciljem da podignu svoj ugled u zajednici. Stoga, postoje, naprimjer i oni koji su pisali o tome da su već osamdesetih godina znali da će biti rat, pa preporučivali drugima da se naoružaju itd.

“Srpski krugovi detaljno prate naše publikacije. Naprimjer, satirični list VOX je devedesetih godina humoristično pisao o tome da bi trebalo da se nekoliko miliona Bošnjaka vrati iz Turske u Bosnu, što su srpski krugovi itekako iskoristili i od toga napravili ozbiljnu vijest, a nas etiketirali kao začetnike rata. Na taj način su nenamjerno u službi onih koji žele na revizionistički način prikazati raspad Jugoslavije”, pojasnio je dr. Medić. Na kraju, ističe da je posebna vrijednost ove knjige, što su koristili srpske izvore, pri čemu su citirali najbitnije izjave poput one da će muslimanski narod nestati, da će biti tri stotine hiljada mrtvih muslimana ili da će se srpska država stvarati sabljom itd.

“Objektivno, niko nam ne može niša osporiti, jer smo se pozivali upravo na ono što su oni izjavljivali tih godina”, zaključuje.

Nastavak istraživanja

Govoreći o tematskom nastavku knjige dr. Karčić ističe da bi bilo riječi o trilogiji, a sljedeća knjiga će, prema zamišljenom, tretirati sve zločine od 1992. do 1995. godine.

“Do sada imamo veliki broj knjiga koji se bave mikrolokacijama - Prijedor, Zvornik, Višegrad itd., ali nemamo niti jednu knjigu koja obuhvata sve zločine počinjene na prostoru Bosne i Hercegovine. I ne bi bilo samo riječi o počinjenim zločinima već i o političkim odlukama”, kaže dr. Karčić.

Treća knjiga će obuhvatiti period od 1995. do danas čime se pokazalo u kojim fazama je bila RS svih ovih godina, što uključuje i fazu uspona RS-a od 2006. godine.

Urednik knjige je mr. Almir Grabovica, a recenzenti su akademik, prof. dr. Mirko Pejanović, prof. dr. Rasim Muratović, dr. Amir Kliko, prof. dr. Ehlimana Memišević i prof. dr. Hariz Halilovich. Promocije se očekuju u zemlji i inostranstvu, a sarajevska promocija će biti održana u Vijećnici 25. aprila ove godine.