U velikom folklornom spektaklu nazvanom „Svesrpski sabor“, organiziranom pod znakom trojstva - patrijarh Srpske pravoslavne crkve, predsjednik Srbije i predsjednik entiteta Republika srpska - usvojena je “Deklaracija o zaštiti nacionalnih i političkih prava i zajedničkoj budućnosti srpskog naroda” i obznanjen “srpski svet”. Prizivanjem duhova prošlosti i trauma političkih poraza pretrpljenih u posljednje četiri decenije, srpska vjerska, politička i konzervativna akademska elita, odlučila je da usvojenom deklaracijom gradi “Srpski svet” na temeljima viktimizirajućeg narativa i političkih praksi oslonjenih na ideološki ekvivalent “Ruskog sveta” i sadržajne osnove zloglasnog Memoranduma SANU iz 1986. godine.

Saborska vizija “srpskog sveta”

Deklaracijom je, bez spominjanja imena, obznanjen “srpski svet” kao geopolitička vizija koja ima za cilj ujediniti Srbe preko nacionalnih granica pod jedinstvenim kulturnim i političkim identitetom. Inspirisan ideologijom “ruskog sveta”, “srpski svet” podsjeća na ekspanzionističke strategije iz doba Miloševića. Ova vizija je podržana detaljnim okvirom izloženim u deklaraciji. Pritom, sadržaj zaključaka deklaracije nije samo puka reprodukcija starih ekspanzionističkih politika i sadržaja Memoranduma SANU iz 1986. godine, nego uključuje adaptaciju na nove međunarodne i unutrašnje političke realnosti. Sadržaj Deklaracije naglašava kulturno i duhovno jedinstvo Srba izvan geografskih granica Srbije, određujući srpski jezik, kulturu i pravoslavnu vjeru kao tačke integracije. Promovira kolektivni identitet koji nadilazi državne granice, stvarajući osjećaj pripadnosti većoj srpskoj zajednici. Ova ideologizirana geopolitička dimenzija deklaracije podržava ideju da Srbija ima prirodno i historijsko pravo da utječe i štiti ono stanovništvo u susjednim zemljama koje govori srpski jezik, pravoslavne je vjere i dio je zamišljenog srpskog historijskog kruga. To uključuje političke akcije i podršku crkve kako bi se održao i proširio uticaj Srbije na te zajednice. Deklaracija naglašava jedinstvenu srpsku historijsku naraciju, eksplicitno odbacujući Rezoluciju Generalne skupštine o genocidu nad Bošnjacima u i oko Srebrenice jer je u suprotnosti s tom naracijom. Teritorijalno, “srpski svet” oslikan kroz tekst deklaracije implicira oblik mekog iredentizma, gdje Srbija nastoji integrirati regije sa značajnim srpskim stanovništvom u svoju sferu uticaja. To ne znači nužno, u prvoj fazi, otvorenu teritorijalnu aneksiju, već stvaranje kvazi-integrisanog prostora gdje Beograd ima značajnu kontrolu nad kulturnim, ekonomskim i političkim pitanjima. Promovira se reinterpretacija historije i geografije kroz fokus na imaginarnu srpsku veličinu, umanjujući posebnu historiju i identitet Bosne i Hercegovine te drugih država regije poput Crne Gore. Ovaj revizionistički pristup nastoji integrirati entitet Republiku srpsku u jedinstvenu srpsku naraciju, promovirajući ideju kontinuirane i neprekinute srpske državne i kulturne tradicije uprkos činjenici da je RS nastao organiziranim oružanim nasiljem protiv Bosne i Hercegovine a ključni ljudi vojnog i političkog vođstva entiteta presuđeni za ratne zločine, zločine protiv čovječnosti i zločin genocida, te svoju egzistenciju crpi isključivo iz Bosne i Hercegovine.

Unutrašnja secesija i neformalna konfederacija

Deklaracija u svom sadržaju naglašava da je Republika srpska sastavni dio šireg svesrpskog identiteta, pa time i “srpskog sveta,” čime namjerava opravdavati različite akcije za navodnu zaštitu srpskog stanovništva u Bosni i Hercegovini. Ovo je sličan pristup koji Rusija primjenjuje u svom “bližem inostranstvu”, kroz teritorijalne zahtjeve ili miješanje u unutrašnje poslove tih država. Imajući u vidu da se deklaracija namjerava usvojiti u Parlamentu Srbije i entiteta Republika srpska pokušava se vještački stvoriti osnov za intervencionizam Srbije u Bosni i Hercegovini. Sadržaj deklaracije treba tumačiti zajedno s govorom predsjednika Srbije Aleksandra Vučića. Iako neki interpretiraju Vučićevu izjavu da ne podržava “mirno razdruživanje” kao poruku Miloradu Dodiku, zanemaruje se kontekstualni sadržaj deklaracije. Vučić javno izjavljuje protivljenje “mirnom razdruživanju Bosne i Hercegovine”, ali implicitno priznaje da je takva ideja neizvodiva u trenutnim geopolitičkim uvjetima. On shvaća da bi pokušaj mirnog razdruživanja doveo do oružanog konflikta regije, što trenutno nije geopolitički održivo. Također, svjestan je da su drugi oblici razdruživanja, uključujući one silom, neostvarivi zbog nedostatka geopolitičke podrške, ekonomske i demografske slabosti Srbije i Republike srpske, unutrašnjopolitičkih izazova u Srbiji, te njezine strateške prenapregnutosti vezane za Kosovo. Vučićeva retorika i deklaracija otkrivaju dvostruku strategiju ekspanzionizma koja uključuje Republiku srpsku. Prva dimenzija je podsticanje unutrašnje secesije Republike srpske kroz političke i institucionalne korake koji jačaju njezinu autonomiju unutar Bosne i Hercegovine i reduciraju državne nadležnosti. To uključuje i deklaracija i poziva Republiku srpsku da poduzme korake koji bi poništili politički razvoj Bosne i Hercegovine nakon 1995. godine, transformirajući je praktično u konfederaciju dva entiteta, uprkos činjenici da je de jure nastavila kontinuitet Republike Bosne i Hercegovine. Druga dimenzija ekspanzionističke strategije uključuje neformalnu konfederaciju sa Srbijom, implicirajući dublje političko, ekonomsko i kulturno povezivanje bez formalnog razdruživanja s Bosnom i Hercegovinom. Ta strategija uključuje blisku saradnju na svim poljima, od ekonomije do sigurnosti, sinhronizaciju zakona, strateških dokumenata stvarajući de facto političku i teritorijalnu uniju. Ovaj proces je zamišljen kao privremeno rješenje dok međunarodne i regionalne okolnosti ne postanu povoljnije za formalizaciju ove unije. Ova dvostruka strategija reflektira Vučićevu pragmatičnost i svijest o ograničenjima trenutne međunarodne klime. Vučićev pristup se temelji na razumijevanju da je otvorena konfrontacija s međunarodnom zajednicom trenutno neproduktivna, pa radije operira kroz unutrašnju secesiju i neformalnu konfederaciju. U biti, čekaju se povoljnije geopolitičke okolnosti za teritorijalne zahtjeve. Konstantne reference političkih vođa Srbije i entiteta Republika srpska u različitim javnim nastupima na promjene u Bijeloj kući, priželjkivane od političkih vođa u Srbiji i Republici srpskoj, ključan su dio ovih povoljnih geopolitičkih okolnosti. Očekuje se da bi pobjedom Donalda Trumpa, ključne vanjskopolitičke pozicije mogle zauzeti osobe sklone takvim teritorijalnim aranžmanima. Ova strategija je dio šireg regionalnog plana da se osigura što veći utjecaj Srbije u regionu, balansirajući između međunarodnih okolnosti i unutrašnjih ograničenja.

Dvostruka strategija ekspanzionizma

Vučićeva retorika i deklaracija otkrivaju dvostruku strategiju ekspanzionizma koja uključuje Republiku srpsku. Prva dimenzija je podsticanje unutrašnje secesije Republike srpske kroz političke i institucionalne korake koji jačaju njezinu autonomiju unutar Bosne i Hercegovine i reduciraju državne nadležnosti. To uključuje i deklaracija i poziva Republiku srpsku da poduzme korake koji bi poništili politički razvoj Bosne i Hercegovine nakon 1995. godine, transformirajući je praktično u konfederaciju dva entiteta, uprkos činjenici da je de jure nastavila kontinuitet Republike Bosne i Hercegovine. Druga dimenzija ekspanzionističke strategije uključuje neformalnu konfederaciju sa Srbijom, implicirajući dublje političko, ekonomsko i kulturno povezivanje bez formalnog razdruživanja s Bosnom i Hercegovinom.

Trauma poraženih kao regionalna opasnost

Usvojena deklaracija koristi jezik rascjepljen između historijske traume poraženih i definiranja željenog geopolitičkom okviru ujedinjenja svih srpskih zajednica u regiji u koherentnu sferu utjecaja, bez obzira na postojeće političke granice. Sadržaj deklaracije odražava političko vođstvo zarobljeno i progonjeno duhovima prošlosti. Teritorijalni gubici i porazi posljednje četiri decenije, od izgubljenih agresivnih ratova do nezavisnosti Kosova, te presude političkom i vojnom vrhu zbog zločina protiv čovječnosti i genocida nisu adekvatno procesuirani, već su integrisani u viktimizirajući narativ. Ovaj narativ instrumentaliziran od strane političkog vodstva u Srbiji i u entitetu Republika srpska, radikalizira društvo, a politčku praksu usmjerava prema obrascima iz 90-ih godina. Taj traumatični diskurs poraženih koji u svojim govorima održava i širi predsjednika Srbije najavljujući i na „Svesrpskom saboru“ „teške dane koji dolaze” intenzivira nacionalistički sentiment i podstrekuje destruktivno ponašanje interpretirajući ga kao jedini način da se povrati nacionalni ponos i teritorij. Narativ deklaracije predstavlja značajnu opasnost jer iz tog viktimizirajućeg diskursa vješto konstruiše sliku neprijatelja, spajajući historijske, etničke, pravne, vjerske i geopolitičke dimenzije i prikazujući ih kao prijetnju srpskom identitetu, suverenitetu i egzistenciji. Svesrpski sabor je više od običnog folklorno-patetičnog skupa; to je pažljivo oblikovan geopolitički događaj koji nagovještava širu stratešku agendu. Kroz narative prekograničnog jedinstva, nacionalističke retorike, historijske viktimizacije i kritike liberalne međunarodne zajednice, Srbija i entitet Republika srpska se pozicioniraju za buduće teritorijalne zahtjeve. Ove događaje ne treba samo promatrati; važno je prepoznati osnovne namjere i pripremiti se za geopolitičke implikacije koje oni mogu donijeti.