digital-naslovna-skracena.jpg
mobitel-banner-naslovna.jpg
leksikon-banner-za-homepage1.gif
Ivan Ejub Kostić

Ivan Ejub Kostić

je doktorant na Fakultetu političkih nauka, Univerziteta u Beogradu. Diplomirao je na Filološkom fakultetu na katedri za orijentalistiku, arapski jezik i književnost gde je završio i magistarske studije. Od 2011. do 2013. bio je predavač na Fakultetu za komunikacije i medije, Univerzitet Singidunum, na predmetima “Kultura i istorija Bliskog istoka” i “Orijentalizam i okcidentalizam”. Jedan je od osnivača Balkanskog centra za Bliski istok, čiji je i direktor postao 2013. godine. Koautor je knjige “Progonjeni islam” publikovane 2013. godine i priređivač je hrestomatije “Savremena islamska misao” koja izlazi iz štampe u februaru 2018. godine. Član je uređivačkog odbora naučnog časopisa – “Časopis za za religijske nauke “Kom” i stalni je saradnik na izdanju “Yearbook of Muslims in Europe” izdavačke kuće Brill, Leiden. Takođe, član je i Evropske muslimanske mreže sa sedištem u Briselu. Osim toga, autor je mnogih naučnih radova i tekstova iz oblasti islamskih studija i čest je komentator za vodeće medije u zemlji i regionu na temu Bliskog istoka i islama.”

Za manje od mjesec i po dana očekuje nas obilježavanje 25 godina od Genocida nad muslimanskim stanovništvom u Srebrenici, najmonstrouznijeg i najbeskrupuloznijeg zločina koji se desio na tlu Evrope nakon Drugog svjetskog rata.

Iza ove već više nego otrcane kolonijalne logike o “spašavanju” muslimanskih žena, u ovom slučaju djevojčica, stoji cilj – kojim se inače i sam “Prevent” program vodi – penetracije bezbjednosnih službi zarad špijuniranja pripadnika muslimanske zajednice kako bi se identifikovali potencijalno “problematični” muškarci.

U utorak 25. juna na detektor.ba, web portalu Balkanske istraživačke regionalne mreže (BIRN), objavljen je članak pod naslovom “Praćenje pokrivanja djevojčica u osnovnim školama – kontroverzno pitanje”. Istog dana članak se, s drugačijim naslovom, pojavio i na web portalu dnevnog lista Oslobođenje. Glavna tema teksta jeste nepostojanje programa putem kojeg bi se “pratila djeca” u osnovnim i srednjim školama kako bi se adresirala “kontraverzna pitanja poput pokrivanja djevojčica mlađih od deset godina”.
Autori teksta nakon iznošenja stava psihologa, koji tvrde da djeca mlađa od 12 godina ne posjeduju kritičko razmišljanje kojim bi mogli da donesu sopstveni sud o “religijskom pokrivanju”, nadovezuju se na konstataciju da u BiH “ne postoje programi prepoznavanja i sprečavanja religijskog ekstremizma i radikalizacije u školama” kao što postoje u Velikoj Britaniji i Albaniji. Novinari BIRN-a zatim upoznaju svoje čitaoce i sa statističkim podacima koji se tiču britanskog programa “Prevent” po kojima je oko 400 djece (!) mlađe od 10 godina upućeno na programe “deradikalizacije” zbog devijantnog, antisocijalnog ponašanja vođenog mržnjom a čiji je po tvorcima ove strategije jedan od “simptoma” upravo – “nošenje hidžaba”. No, BIRN-ovi novinari kako bi poduprli svoju “istraživačku” analizu o pokrivanju djevojčica odlaze i dalje nudeći svojim čitaocima morbidnu priču o “pripadniku selefijskog pokreta” Zikriji Krkiću, koji je u Norveškoj gdje trenutno živi, “premlatio” svoju osmogodišnju ćerku zbog toga što je napuštala kuću bez hidžaba. Naravno, uz podatak da je osuđen za “premlaćivanje” svoje ćerke BIRN-ovi novinari iznose i činjenicu da je u Bosni i Hercegovini Krkić bio optužen za ubistvo dvoje ljudi, za šta je inače prvostepenom presudom oslobođen.
Uvođenjem pažljivo odabrane priče o Zikriji Krkiću, “selefiji nasilniku”, BIRN-ovi novinari se služe sada već providnom ali i dalje veoma malignom logikom (neo)imperijalne, kolonizirajuće moralne panike po kojoj djevojčice koje nose hidžab potiču iz porodica gdje majke po pravilu nose nikab, a očevi su potencijalni teroristi i kriminalci. Naravno, u tako iskonstruisanim okolnostima u kojima su po liberalno autoritarnim umovima muslimanska djeca izložena neadekvatnom odrastanju ona moraju biti spašena, a ko je drugi sposoban da muslimanke pobjedonosno spasi i iščupa iz kandži samih “nasilnih i retrogradnih” muslimana nego muškarci, žene, organizacije i institucije koje promovišu “progresivne, emancipatorske evropske vrijednosti”. Međutim, iza ove već više nego otrcane kolonijalne logike o “spašavanju” muslimanskih žena, u ovom slučaju djevojčica, stoji cilj – kojim se inače i sam “Prevent” program vodi – penetracije bezbjednosnih službi zarad špijuniranja pripadnika muslimanske zajednice kako bi se identifikovali potencijalno “problematični” muškarci. Upravo tako nešto nam nedvosmisleno pokazuje i statistika britanskog Home ofisa glede “Prevent” strategije po kojoj je u 2017/2018 od 7.138 osoba čak 87% od onih kojih su podvrgnuti inžinjeringu “deradikalizacije” bili upravo pripadnici muškog pola.

Šta je strategija “Prevent”?

Strategija “Prevent” je dio šireg programa suzbijanja svake vrste nasilnog esktremizma poznatijeg pod nazivom CONTEST koji je 2003. godine donijela laburistička vlada Tonija Blera. Do terorističkog napada koji se dogodio u Londonu 2005. godine “Prevent” strategija nije bila u značajnijem fokusu. A tek 2015. godine u Zakonu o suzbijanju terorizma i sigurnosti “Prevent” strategijom se obrazovnim ustanovama nameće zakonska obaveza da aktivno učestvuju u strategiji sprečavanja mladih da budu uvučeni u “radikalizam”. O ovom dijaboličnom i brutalnom inžinjeringu britanske vlade negativno su se izjasnile sve međunarodne organizacije za ljudska prava poput Human Rights Watch-a i Amnesty International-a, ali i same Ujedinjene nacije (UN). Naravno, ovu činjenicu su novinari BIRN-a u svom tekstu “slučajno” prećutali. Specijalna izvjestiteljka UN-a o savremenim oblicima rasizma, rasnoj diskriminaciji i ksenofobiji je u svom izvještaju nakon posjete Velikoj Britaniji izjavila: “Prevent program Vlade Velike Britanije fokusira se na nenasilni ekstremizam. Prevent je usmjeren na pojedince i grupe koji se ‘glasno ili aktivno protive temeljnim britanskim vrijednostima, uključujući demokratiju, vladavinu prava, individualne slobode i uzajamno poštovanje i toleranciju različitih religija i vjerovanja’. ‘Glavne zadrške imam u odnosu na nepostojanje jasne radne definicije bilo ‘ekstremizma’ bilo ‘britanskih vrijednosti’ te na strašne posljedice koje ovakav nedostatak terminološke jasnoće ima u sprovođenju programa… Nadalje sam zabrinuta u vezi odabira kriterijuma koji se koriste da bi se ukazalo na potencijalni rizik od radikalizacije… Moja zabrinutost odnosi se na izbor strategije koja nalaže državnim službenicima, socijalnim radnicima i drugima da donose odluke koje nekome mogu promijeniti čitav život, a na osnovu nejasnih kriterijuma u sveopštoj klimi nacionalne agonije koja čitave religijske, rasne i etničke grupe tretira kao žrtvene jaganjce i potencijalne neprijatelje”.
Konstatacija izvjestiteljke o “tretiranju čitavih religijskih, rasnih i etničkih grupa” kao “neprijatelja” zapravo je u savršenom skladu s kolonizacionim i ekskluzivističkim politikama evropskih država koje se uvijek zasnivaju na kreiranju “Drugosti” utemeljenoj na biološkim faličnostima, nazadnosti ili pak vrjednosnoj neadekvatnosti Drugih o čemu je na sjajan način pisao Mahmud Mamdani u svojoj maestralnoj knjizi Dobar musliman, loš musliman. Mamdani je u svom radu lucidno konstatovao da Holokaust i politika nacističke Njemačke ne predstavljaju nikakav historijski incident već standardni manir rasijalizacije “neadekvatnih” od strane evropske ekskluzivističke i autoritarističke misli. Po Mamadaniju jedinu grešku koju je Hitler načinio i koju mu evropski buržoaski intelektualistički krem nikada nije oprostio jeste da je genocid “donio kući”, na tlo Evrope, čime su horori i monstruoznosti rasijalizujuće kvazi-univerzalističke evropocentrične politike po prvi put neposredno doživljene. Sve do Drugog svjetskog rata genocidi i pokolji rasijalizovanih su se dešavali tamo negdje, daleko, u zemljama “necivilizovanih” i “retrogradnih” divljaka.

Kuda ovo vodi?

Ove Mamdanijeve misli moraju nam danas biti stalno na pameti posebno kada govorimo o strategijama poput “Prevent-a” koje se u svojoj biti temelje na rasijalizaciji jedne posebno targetirane grupe – u konkretnom slučaju muslimanske zajednice Britanije. Međutim, ako uzmemo u obzir snažno prisustvo međunarodnih organizacija koje godinama u nazad na našim prostorima provode programe iz oblasti suzbijanja nasilnog ekstremizma i mi muslimani Balkana moramo biti i više nego oprezni. Projekti poput “Ne u moje ime” Radija Slobodna Evropa i u ovom članku problematizovanog BIRN-ovog teksta mogu da posluže kao upozorenje da se na mala vrata u naša društva uvode rasijalizujući i opresivni svjetonazori koji mogu dovesti do nesagledivih posljedica po zajednicu muslimana. U tom svjetlu islamske zajednice u regionu moraju biti značajno eksplicitnije u odbrani šerijatskih propisa i izbjegavati ambivalentan i nedorečen jezik. Takođe, nikako ne smiju pristati na kooptiranje od strane invazivnih zapadnocentričnih centara moći. Isto tako, i muslimanske organizacije i intelektualci u regionu moraju biti značajno prisutniji u javnoj sferi kako bi građanima na adekvatan način objasnili prirodu zahtijeva koji se ispostavljaju pred muslimanske zajednice i kuda oni potencijalno vode, kao i da ukažu na sveprisutnost programa borbe protiv nasilnog ekstremizma koji u sve većoj mjeri, mada ne nužno, poprimaju oblike “industrije” koja pruža mogućnost da se na lak način putem promocije određenih epistemoloških i vrjednosnih matrica zaradi ozbiljan novac ili ostvari prividni kratkoročni interes.

U utorak 25. juna na detektor.ba, web portalu Balkanske istraživačke regionalne mreže (BIRN), objavljen je članak pod naslovom “Praćenje pokrivanja djevojčica u osnovnim školama – kontroverzno pitanje”. Istog dana članak se, s drugačijim naslovom, pojavio i na web portalu dnevnog lista Oslobođenje. Glavna tema teksta jeste nepostojanje programa putem kojeg bi se “pratila djeca” u osnovnim i srednjim školama kako bi se adresirala “kontraverzna pitanja poput pokrivanja djevojčica mlađih od deset godina”.
Autori teksta nakon iznošenja stava psihologa, koji tvrde da djeca mlađa od 12 godina ne posjeduju kritičko razmišljanje kojim bi mogli da donesu sopstveni sud o “religijskom pokrivanju”, nadovezuju se na konstataciju da u BiH “ne postoje programi prepoznavanja i sprečavanja religijskog ekstremizma i radikalizacije u školama” kao što postoje u Velikoj Britaniji i Albaniji. Novinari BIRN-a zatim upoznaju svoje čitaoce i sa statističkim podacima koji se tiču britanskog programa “Prevent” po kojima je oko 400 djece (!) mlađe od 10 godina upućeno na programe “deradikalizacije” zbog devijantnog, antisocijalnog ponašanja vođenog mržnjom a čiji je po tvorcima ove strategije jedan od “simptoma” upravo – “nošenje hidžaba”. No, BIRN-ovi novinari kako bi poduprli svoju “istraživačku” analizu o pokrivanju djevojčica odlaze i dalje nudeći svojim čitaocima morbidnu priču o “pripadniku selefijskog pokreta” Zikriji Krkiću, koji je u Norveškoj gdje trenutno živi, “premlatio” svoju osmogodišnju ćerku zbog toga što je napuštala kuću bez hidžaba. Naravno, uz podatak da je osuđen za “premlaćivanje” svoje ćerke BIRN-ovi novinari iznose i činjenicu da je u Bosni i Hercegovini Krkić bio optužen za ubistvo dvoje ljudi, za šta je inače prvostepenom presudom oslobođen.
Uvođenjem pažljivo odabrane priče o Zikriji Krkiću, “selefiji nasilniku”, BIRN-ovi novinari se služe sada već providnom ali i dalje veoma malignom logikom (neo)imperijalne, kolonizirajuće moralne panike po kojoj djevojčice koje nose hidžab potiču iz porodica gdje majke po pravilu nose nikab, a očevi su potencijalni teroristi i kriminalci. Naravno, u tako iskonstruisanim okolnostima u kojima su po liberalno autoritarnim umovima muslimanska djeca izložena neadekvatnom odrastanju ona moraju biti spašena, a ko je drugi sposoban da muslimanke pobjedonosno spasi i iščupa iz kandži samih “nasilnih i retrogradnih” muslimana nego muškarci, žene, organizacije i institucije koje promovišu “progresivne, emancipatorske evropske vrijednosti”. Međutim, iza ove već više nego otrcane kolonijalne logike o “spašavanju” muslimanskih žena, u ovom slučaju djevojčica, stoji cilj – kojim se inače i sam “Prevent” program vodi – penetracije bezbjednosnih službi zarad špijuniranja pripadnika muslimanske zajednice kako bi se identifikovali potencijalno “problematični” muškarci. Upravo tako nešto nam nedvosmisleno pokazuje i statistika britanskog Home ofisa glede “Prevent” strategije po kojoj je u 2017/2018 od 7.138 osoba čak 87% od onih kojih su podvrgnuti inžinjeringu “deradikalizacije” bili upravo pripadnici muškog pola.

Šta je strategija “Prevent”?

Strategija “Prevent” je dio šireg programa suzbijanja svake vrste nasilnog esktremizma poznatijeg pod nazivom CONTEST koji je 2003. godine donijela laburistička vlada Tonija Blera. Do terorističkog napada koji se dogodio u Londonu 2005. godine “Prevent” strategija nije bila u značajnijem fokusu. A tek 2015. godine u Zakonu o suzbijanju terorizma i sigurnosti “Prevent” strategijom se obrazovnim ustanovama nameće zakonska obaveza da aktivno učestvuju u strategiji sprečavanja mladih da budu uvučeni u “radikalizam”. O ovom dijaboličnom i brutalnom inžinjeringu britanske vlade negativno su se izjasnile sve međunarodne organizacije za ljudska prava poput Human Rights Watch-a i Amnesty International-a, ali i same Ujedinjene nacije (UN). Naravno, ovu činjenicu su novinari BIRN-a u svom tekstu “slučajno” prećutali. Specijalna izvjestiteljka UN-a o savremenim oblicima rasizma, rasnoj diskriminaciji i ksenofobiji je u svom izvještaju nakon posjete Velikoj Britaniji izjavila: “Prevent program Vlade Velike Britanije fokusira se na nenasilni ekstremizam. Prevent je usmjeren na pojedince i grupe koji se ‘glasno ili aktivno protive temeljnim britanskim vrijednostima, uključujući demokratiju, vladavinu prava, individualne slobode i uzajamno poštovanje i toleranciju različitih religija i vjerovanja’. ‘Glavne zadrške imam u odnosu na nepostojanje jasne radne definicije bilo ‘ekstremizma’ bilo ‘britanskih vrijednosti’ te na strašne posljedice koje ovakav nedostatak terminološke jasnoće ima u sprovođenju programa… Nadalje sam zabrinuta u vezi odabira kriterijuma koji se koriste da bi se ukazalo na potencijalni rizik od radikalizacije… Moja zabrinutost odnosi se na izbor strategije koja nalaže državnim službenicima, socijalnim radnicima i drugima da donose odluke koje nekome mogu promijeniti čitav život, a na osnovu nejasnih kriterijuma u sveopštoj klimi nacionalne agonije koja čitave religijske, rasne i etničke grupe tretira kao žrtvene jaganjce i potencijalne neprijatelje”.
Konstatacija izvjestiteljke o “tretiranju čitavih religijskih, rasnih i etničkih grupa” kao “neprijatelja” zapravo je u savršenom skladu s kolonizacionim i ekskluzivističkim politikama evropskih država koje se uvijek zasnivaju na kreiranju “Drugosti” utemeljenoj na biološkim faličnostima, nazadnosti ili pak vrjednosnoj neadekvatnosti Drugih o čemu je na sjajan način pisao Mahmud Mamdani u svojoj maestralnoj knjizi Dobar musliman, loš musliman. Mamdani je u svom radu lucidno konstatovao da Holokaust i politika nacističke Njemačke ne predstavljaju nikakav historijski incident već standardni manir rasijalizacije “neadekvatnih” od strane evropske ekskluzivističke i autoritarističke misli. Po Mamadaniju jedinu grešku koju je Hitler načinio i koju mu evropski buržoaski intelektualistički krem nikada nije oprostio jeste da je genocid “donio kući”, na tlo Evrope, čime su horori i monstruoznosti rasijalizujuće kvazi-univerzalističke evropocentrične politike po prvi put neposredno doživljene. Sve do Drugog svjetskog rata genocidi i pokolji rasijalizovanih su se dešavali tamo negdje, daleko, u zemljama “necivilizovanih” i “retrogradnih” divljaka.

Kuda ovo vodi?

Ove Mamdanijeve misli moraju nam danas biti stalno na pameti posebno kada govorimo o strategijama poput “Prevent-a” koje se u svojoj biti temelje na rasijalizaciji jedne posebno targetirane grupe – u konkretnom slučaju muslimanske zajednice Britanije. Međutim, ako uzmemo u obzir snažno prisustvo međunarodnih organizacija koje godinama u nazad na našim prostorima provode programe iz oblasti suzbijanja nasilnog ekstremizma i mi muslimani Balkana moramo biti i više nego oprezni. Projekti poput “Ne u moje ime” Radija Slobodna Evropa i u ovom članku problematizovanog BIRN-ovog teksta mogu da posluže kao upozorenje da se na mala vrata u naša društva uvode rasijalizujući i opresivni svjetonazori koji mogu dovesti do nesagledivih posljedica po zajednicu muslimana. U tom svjetlu islamske zajednice u regionu moraju biti značajno eksplicitnije u odbrani šerijatskih propisa i izbjegavati ambivalentan i nedorečen jezik. Takođe, nikako ne smiju pristati na kooptiranje od strane invazivnih zapadnocentričnih centara moći. Isto tako, i muslimanske organizacije i intelektualci u regionu moraju biti značajno prisutniji u javnoj sferi kako bi građanima na adekvatan način objasnili prirodu zahtijeva koji se ispostavljaju pred muslimanske zajednice i kuda oni potencijalno vode, kao i da ukažu na sveprisutnost programa borbe protiv nasilnog ekstremizma koji u sve većoj mjeri, mada ne nužno, poprimaju oblike “industrije” koja pruža mogućnost da se na lak način putem promocije određenih epistemoloških i vrjednosnih matrica zaradi ozbiljan novac ili ostvari prividni kratkoročni interes.

Nakon petogodišnjeg monitoringa Evropska komisija za suzbijanje rasizma i intolerancije publikovala je 2018. godine izvještaj u kome se zaključuje da na teritoriji Srbije živi preko 600.000 Roma. Navedeni broj daleko je veći od zvaničnog broja s popisa iz 2011. godine po kome romska populacija u Srbiji broji 147.606 ljudi. Ova značajna diskrepancija u brojevima posljedica je činjenice da je većina romskih naselja neformalna, te da većina Roma nema lična dokumenta što ih čini “nevidiljivim” građanima. Inače, u navedeni broj Evropske komisije ubrajaju se i Aškalije i Egipćani koji se u Srbiji izjašnjavaju kao zasebne nacionalne-etničke grupe u odnosu na Rome. Najznačajnija razlika između Aškalija i Egipćana, s jedne strane, i Roma, s druge, jeste da se Aškalije i Egipćani u svojim domovima prvenstveno služe albanskim jezikom kao svojim maternjim i veoma rijetko uopšte znaju romski jezik. Osim toga, Aškalije i Egipćani u Srbiji su predominantno internoraseljena lica sa Kosova prema kojima su kosovski Albanci - iako dijele istu vjeroispovijest - tokom 90.-tih godina bili izuzetno neblagonakloni što se manifestovalo sistematskim protjerivanjima. Posljedicom toga, Aškalije i Egipćani danas predstavljaju svakako dvije najugroženije grupe stanovništva u Srbiji. Tačni izolovani podaci o položaju u kojoj se ove dvije grupe nalaze nisu poznati, ali ako se u obzir uzmu poražavajući podaci koji postoje o Romima, a koji su značajno integrisaniji u društvo, onda samo možemo da zaključimo da je njihov položaj ravan apsolutnoj katastrofi! Nekoliko različitih istraživanja o romskom stanovništvu u Srbiji je pokazalo da skoro trećina romskih domaćinstava ostvaruje svoje prihode putem socijalne pomoći. Naravno, izuzetno loš ekonomski položaj direktno utječe i na životni vijek, o čemu svjedoči podatak da u Srbiji tek svaki 50. Rom doživi 55. godinu života, dok je položaj Romkinja još gori, jer njihov životni vijek u prosjeku iznosi samo 48 godina! Osim ekonomskih problema, Romi se suočavaju i sa izuzetno velikim problemom i u sferi obrazovanja. Samo 6% romske djece je upisano u predškolske ustanove, 46% njih završi obaveznu osnovnu školu, a samo 13% srednju, pri čemu je broj djevojčica duplo manji od broja dečaka. Ako imamo na umu navedene podatke koji svjedoče o necivilizacijskom položaju u kome se nalaze Romi, koji pri tome zbog dekade Roma uživaju set afirmativnih mjera, onda možemo da zamislimo u kakvom se tek stanju nalaze Aškalije i Egipćani koji su u najvećem procentu upravo oni “nevidljivi” stanovnici o kojima govori izvještaj Evropske komisije za suzbijanje rasizma i intolerancije.

Bespovratna nacionalizacija muslimana Zapadnog Balkana

Katastrofalan položaj u kome se nalaze Romi muslimani, Aškalije i Egipćani najbolje svjedoči do koje mjere je nacionalizacija (i sekularizacija) muslimana Zapadnog Balkana uzela maha. Jer, bratstvo i briga za drugog mumina koje proistječu iz kur’anske objave su potpuno skrajnute i do nogu potučene od antropocentrične prosvetiteljske sekularizovano-tribalističke slike svijeta koju su muslimani ovih prostora definitivno objeručke i nepovratno usvojili. Vjerovjesnikovi hadisi poput ‘’o Ebu-Zer, kada budeš kuhao čorbu, dospi malo više vode pa pošalji svojim komšijama!” i “nije vjernik onaj koji zanoći sit, dok je njegov komšija gladan!” očigledno više ne predstavljaju ideje vodilje muslimanima ovih prostora već su one zamijenjene uskogrudom i sebičnom evropocentričnom nacionalno-etničkom eksluzivističkom ideologijom koja po svojoj definiciji gaji neizmjernu netrpeljivost prema Bogu kao jednom jedinom Suverenu i Božjoj Riječi i uputama kao mjeri svih stvari.
No, najveći poraz se ne ogleda u tome što predstavnici retrogradne nacionalne ideologije dominiraju društvenim prostorom već u tome što su se mnogobrojni pripadnici institucija koje su preuzele brigu da očuvaju i afirmišu kur’anski svjetonazor odrekli bogatstva izvorne islamske saznajne baštine i brige o muslimanskom jedinstvu u korist promovisanja etno-nacionalnih ideja. Dok je tako Romi, Aškalije i Egipćani kao jedni od pripadnika zajednice muslimana neće moći da računaju na značajniju pomoć svoje braće i sestara iz drugih nacionalno-etničkih skupina.

O ulozi srbijanskih orijentalista tokom ratova 90-tih godina do sada je veoma opsežno pisano. Norman Ciger je u knjizi Uloga srpskih orijentalista u opravdanju genocida nad Muslimanima Balkana vjerovatno najdetaljnije obradio ovaj fenomen. Osim navedenog djela u knjizi Bošnjaci nakon socijalizma; o bošnjačkom identitetu u postjugoslovenskom dobu profesor Šaćir Filandra u poglavlju “Islam u kontekstu nacionalizma” daje veoma značajan osvrt na “medijsku pripremu javnosti za rat i genocid nad muslimana” na prostorima bivše Jugoslavije. U navedenom poglavlju prof. Filandra ponudio je i veoma iscrpan (mada ne i konačan) spisak knjiga, naučnih konferencija i radova, kao i novinskih članaka čiji su autori bili poznati srbijanski historičari, politikolozi, arabisti, književnici, filozofi koji su promovisali smrtonosnu velikosrpsku nacionalističku politiku koju je od početka raspada Jugoslavije u djelo sprovodio tadašnji predsjednik Srbije Slobodan Milošević. Po okončanju agresije na Bosnu i Hercegovinu, sukoba na Kosovu i NATO bombardovanja u Srbiji je ubrzo došlo i do pada režima Slobodana Miloševića. Na predsjedničkim izborima 2000. godine pobijedio je predsjednik desničarske Demokratske stranke Srbije Vojislav Koštunica, dok je na premijersko mjesto došao lider Demokratske stranke Zoran Đinđić, koji je uprkos svojoj umjereno nacionalnoj orijentaciji ujedno bio i na čelu stranke čiji su osnivači bili ličnosti poput Borislava Pekića, Gojka Đoge, Koste Čavoškog, Milovana Danojlića, Marka Jankovića, kao i mnogi drugi koji će vremenom postati simboli (ultra) nacionalističke velikosrpske politike. Uprkos činjenici da je i nakon pada Slobodana Miloševića vlast u Srbiji obnašala desno orijentisana politička elita predvođena Vojislavom Koštunicom može se reći da je u javnom prostoru antimuslimanska propaganda u velikoj mjeri opala. U tom periodu srbijanski intelektualci koji su tokom devedesetih godina najsnažnije radili na raspirivanju mržnje spram muslimana bili su u značajnoj mjeri marginalizovani i postali su vid subkulturnog, kvazi-naučnog izraza.

00Cijeli tekst

Ove godine po prvi put dočekujemo dan sjećanja na srebrenički genocid s činjenicom da je Ratko Mladićosuđen na doživotnu robiju. Na ovu presudu čekalo se (pre)dugačke dvadest i tri godine. Kao neko ko dolazi iz Srbije često se pitam da li su Srbi prošli kroz neophodnu katarzu? Da li su spoznali nesagledive razmjere moralno-etičkog dna koje je njihova nacionalna politika dodirnula? 

Početkom aprila ove godine objavljen je godišnji izveštaj Islamofobija u Evropi u izdanju Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı (SETA), čiji su urednici Farid Hafez i Enes Bajrakli.

U navedenom izveštaju pokušao sam da identifikujem vid islamofobije koji je prisutan u Srbiji. Ono što odmah upada u oči kada se pažljivo analizira situacija u Srbiji, jeste da islamofobija kakva se u svojim pojavnim oblicima manifestuje na Zapadu nije ista ona koju pronalazimo u Srbiji. Na osnovu navedene tvrdnje sasvim opravdano bi mogli da postavimo pitanje da li islamofobija, kako se ona razume na Zapadu, uopšte i postoji u Srbiji. Jer, kako to konstatuje Marko Atila Hoare “o islamofobiji na Balkanu nemoguće je govoriti bez razumijevanja da su, istorijski gledano, etnička pripadnost i religija izuzetno blisko povezani, i da je netrpeljivost prema religijskoj zajednici vremenom evoluirala u mržnju prema etničkoj grupi.” Upravo na tim osnovama, svi zabilježeni incidenti tokom 2017. godine (izuzev rušenja džamije u Zemun polju) su u svojoj suštini plod nacionalno-etničke netrpeljivosti, prije nego mržnja spram samih religijskih ubjeđenja i praksi muslimana.

00Cijeli tekst

Iz islamskog principa anti-idolopoklonstva proizilaze i mnogobrojne praktične posljedice na nivou društveno-političkih ideja koje se u potpunosti preklapaju s autentično lijevom političkom orijentacijom.

Tokom prošle godine objavljen je izvještaj belgijskog parlamenta, kao i publikacija Univerziteta u Beču autora Lorenca Vidina, s idejom da se pruži uvid u djelovanje pokretâ, nevladinih organizacija, studentskih asocijacija, intelektualnih krugova i pojedinaca koji se po autorima izvještaja nalaze pod ideološkim uticajem organizacije “Muslimanska braća”. Ono što predstavlja glavnu karakteristiku navedenih publikacija jeste izuzetno široka definicija kojom se označava šta je ono što čini neki pokret, organizaciju ili pojedinca pobornikom “konzervativnih” ili pak “ekstremističkih” svetonazorâ, koje po zaključcima izvještajâ promovišu “Muslimanska braća”. Takav postupak automatski ostavlja mogućnost da se po potrebi bezbjednosnih službi bezmalo svaki prakticirajući musliman u Evropi svrsta u navedene kategorije. Ovako nešto je sasvim očekivano od izvještajâ (in)direktno naručenih od evropskih vlada koje već dugi niz godina intenzivno rade na promociji “liberalnog”, “reformisanog” islama skrojenog po mjeri sekularnih evropskih država koje hronično pate od straha i odbojnosti spram “muslimanskog Drugog”. Međutim, ono što značajno više zabrinjava jeste da je nedavno i turski think-thank Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı (SETA) objavio veoma problematičan izvještaj “Political Engineering and the Exclusion of Religious Conservative Muslims In Europe” čiji je autor politikolog Sener Akturk. U navedenom izvještaju Akturk preuzima istovjetnu dihotomiju “liberalno-lijevih” naspram “konzervativnih” muslimana na kojoj toliko insistiraju evropske vlade i bezbjedonosne službe. Ipak, ono što je u ovom radu još problematičnije jeste način na koji je Akturk eksplicitno povukao znak jednakosti između vjerujućih, prakticirajućih muslimana i konzervativnog političkog ubeđenja i svjetonazora, te je implicitno žigosao sve one muslimane koji ne podržavaju konzervativnu ideologiju kao autsajdere odnosno “loše” muslimane.

Ljevica kao anti-idolopoklonstvo

Pogrešno razumijevanje da vjerujućî po automatizmu jesu oni koji su pripadnici konzervativne idejne orijentacije je nešto što je takođe prisutno na Balkanu gdje je nakon pada komunizma od dominantnih institucija afirmisana kruta i striktna podjela na “lijeve” i “desne”. Ova podjela i dan-danas istrajava među vjerujućim ljudima uprkos nedvosmislenom odstupanju konzervativnih političkih partija od nekih od najznačajnijih islamskih postulata kao što su: opšte dobro, pravda, solidarnost i jednakost svih ljudi pred Bogom. Ono što predstavlja prepreku da se ova dihotomija na Balkanu prevaziđe jeste izjednačavanje lijeve ideje s ateizmom, a ne sa činjenicom da se ona od svih političkih pravaca najradikalnije suprotstavlja ideji idolopoklonstva, koja je, takođe, verovatno najstranija ideja i u samom islamskom učenju. Iz islamskog principa anti-idolopoklonstva proizilaze i mnogobrojne praktične posljedice na nivou društveno-političkih ideja koje se u potpunosti preklapaju s autentično lijevom političkom orijentacijom kao što su: suprostavljenost “faraonskim” diktatorima, odbijanje idealizacije nacije i robovanja mitovima, nepriznavanje okoštalih i duboko hijerarhijskih institucija, odbijanje patrijarhata i uloge muškarca kao dominantnog bića, kao i mnoge druge.
Kako bi naša društva krenula putem istinske emancipacije i uspostavljanja pravnih, egalitarnih država i socijalnog blagostanja morao da se načini radikalni rez sa politikama prošlosti.

00Cijeli tekst

Na početku nove kalendarske godine poželjno je napraviti presjek stanja u kome se muslimani nalaze u različitim političko-društvenim okolnostima kako bismo znali na čemu u budućnosti treba raditi kako bi se stvari mijenjale nabolje. U ovom tekstu ćemo u kratkim crtama predstaviti dva fenomena koja već neko vrijeme značajno utječu na položaj muslimana Srbije. O mukama i užasima koji su pratili muslimane tokom 90-tih godina u velikoj mjeri je već pisano dok opsežnije analize o položaju muslimana u Srbiji nakon petooktobarskih promjena maltene da ne postoje. U kontekstu 90-tih godina uglavnom je pisano o ekskluzivističkoj prirodi srbijanskog (klero) nacionalizma koji je i danas prisutan kod maltene svih relevantnijih društveno-političkih subjekata i pojedinaca koji imaju snažan utjecaj na javno mijenje u Srbiji kada je riječ o procesu “stigmatizacije” muslimana. Međutim, koliko je značajno prostora posvećeno dekonstrukciji srpskog (ekspanzionističkog) nacionalizma veoma malo je samokritički pisano o (negativnom) fenomenu koji je čuveni američki sociolog Erving Gofman nazvao “profesionalizacijom stigme”. Pod navedenim pojmom Gofman podrazumijeva one činioce koji su na sebe preuzeli ulogu predstavnika “stigmatizovanih” grupa u kontaktu sa “ispravnom” većinskom grupom koja ima moć da proizvodi ideologiju kojom se one proglašavaju vrednosno “uprljanim” iliti “stigmatizovanim”. Ono što Gofman ističe kao potencijalno najvažniju negativnu osobinu kod onih koji su preuzeli lidersku ulogu “stigmatizovanih” jeste ta - da nakon što oni postignu dogovor u ime “stigmatizovanih” sa većinskom “ispravnom” grupom oni po pravilu u potpunosti iznevjeravaju one koje predstavljaju. Ova Gofmanova opservacija o nedosljednosti lidera “stigmatizovane” zajednice (u našem slučaju muslimanske) je od krucijalnog značaja za stvaranja kompletne slike putem koje možemo da identifikujemo sve aktere koji perpetuiraju permanentno stanje očaja u kome se muslimani u Srbiji nalaze. Posljedica “profesionalizacije stigme” najbolje se ogleda u urušavanju povjerenja vjernika u institucije i pojedince koje su smatrali svojim “vođama”. U slučaju Sandžaka istraživanje Helsinškog odbora za ljudska prava iz 2016. godine je pokazalo da povjerenje u predstavnike islamskih zajednica ima tek 11% ispitanika, dok u političke partije ovog regiona samo 2%.
Osim “profesionalizacije stigme” još jedan društveni fenomen se vremenom pokazao pogubnim po efikasnu društvenu participaciju i homogenizaciju muslimana Srbije. Radi se o nacionalizaciji religijskog prostora u Bosni i Hercegovini i na Kosovu, a koja se zbog prisutnosti Bošnjaka i Albanaca u Srbiji preljeva i na muslimane Srbije. Preklapanja između nacionalnog i vjerskog identiteta u značajnoj mjeri sprečava jedinstvo i sinhronizaciju različitih nacionalnih zajednica u Srbiji koje su ujedno i muslimanske (Albanci, Romi, Bošnjaci) kako bi lakše ostvarivali svoja vjerska prava. Koliko se nacionalizmi u Bosni i na Kosovu mogu potencijalno percipirati kao državotvorni zbog pružanja otpora spram kolonizacijskih ili pak iridentskih namjera Srba (u slučaju Bosne i Hrvata), oni u Srbiji poprimaju isključivo etno-kulturološki oblik uslijed čega se muslimani dovode u stanje getoizacije što ide ruku pod ruku s diskriminatornim srbijanskim političkim poretkom. Zbog toga akcenat se u budućnosti mora pomjeriti ka ustanovljavanju građanskog identiteta kod muslimana Srbije, koji naravno ne bi dovodio u pitanje očuvanje i kulturno-etničkih posebnosti nacionalnih zajednica. Uspostavljanjem građanskog identiteta omogućilo bi se muslimanima Srbije da imaju značajno bolju poziciju iz koje bi mogli da na adekvatniji način zahtijevaju svoja prava, kao i veću prisutnost u društveno-javnom prostoru.
Zbog toga za budućnost islama u Srbiji je neophodno da muslimani nedvosmisleno razdvoje islam od nacionalne identifikacije. Ako se tako nešto ne desi postoji realna opasnost da se islamske institucije nepovratno odrode od svoje primarne misije uspostavljanja etičke bogobojazne vertikale s ciljem poštovanja viših ciljeva šerijata nasuprot makijavelističkih pragmatičnih vrijednosti, a da džamije prestanu biti Božje kuće već nacionalne propovjedaonice.

Sličica Želim Print

Sadržaj dozvoljeno prenositi uz naznaku izvora: Preporod novine