To znači da historičari pomažu donosiocima odluka da iznađu najadekvatnija rješenja za savremene probleme. Uvidjelo se, naime, da ignorisanje prošlih događaja i analogija ima za posljedicu neadekvatna rješenja.

Šta bi jedan historičar savjetovao (da je pitan) da se učini sa titulama vjerskih poglavara muslimana na nekadašnjem jugoslovenskom prostoru? Savjet bi bio da se vrate na vrijeme prije jugoslovenskog ujedinjenja i da IZ u svakoj samostalnoj državi afirmiše svoje autohtone institucije. To bi značilo povratak titulama muftija, vrhovni muftija i reisu-l-ulema u zavisnosti od toga o kojoj teritoriji je riječ i o kojem predjugoslovenskom periodu. Različite titule bi odražavale različite puteve historijskog razvoja, značaja i tradicije. Ovako, došlo je do inflacije korištenja najviših titula i gubitka njihovog stvarnog značaja.

Jedan od primjera neadekvatnih rješenja u našem kontekstu jeste titulacija poglavara islamskih zajednica na prostoru bivše Jugoslavije. Naime, Islamska zajednica (IZ) bivše SFRJ dezintegrisala se nakon dezintegracije jugoslovenske federacije. Način dezintegracije IZ bio je ad hoc, a organizaciona rješenja usvojena od strane nekadašnjih komponenti IZ nisu se uvijek bazirala na čvrstim vjersko-administrativnim principima. Na ovom mjestu nećemo govoriti o tom kompleksnom pitanju, nego ćemo se samo osvrnuti na usvojene titule poglavara IZ u samostalnim državama nastalim na nekadašnjem jugoslovenskom teritoriju.

U Bosni i Hercegovini IZ se vratila na stanje iz 1909. u formi autonomne zajednice na čelu sa reisu-l- ulemom. U Makedoniji, poglavar IZ također je uzeo istu titulu jednako kao i poglavar samoproglašene IZ Srbije. U Crnoj Gori uzeta je titula reis. Koliko su ova rješenja historijski utemeljena?

Historija titule reisu-l-ulema

Titula reisu-l-ulema ima svoju historiju i ona je kao naziv za funkciju vezana za BiH. U osmansko doba ova titula je prvobitno pripadala šejhu-l-islamu. Od 17. vijeka ova titula se davala vojnom sudiji (kazi asker) evropskog dijela Carevine. U bosanskohercegovačkom kontekstu, ova titula je spomenuta prvi put 1881. godine u molbi bošnjačkih uglednika austrougarskim vlastima da im se imenuje vjerski poglavar sa takvom titulom. Ti uglednici su željeli da titula poglavara muslimana u BiH bude niža od titule šejhu-l-islama, a viša od muftije.

U ostalim zemljama Zapadnog Balkana ova titula se ne javlja do 1930. godine. U Srbiji je nakon iseljenja muslimanskog stanovništva iz gradova 1862. godine bio imam u Beogradu sve do 1878. godine. Nakon toga, poglavar muslimana u ovoj zemlji do 1914. godine bio je muftija sa sjedištem u Nišu, gdje je živjelo najviše muslimana. Nakon toga, sjedište poglavara IZ u Srbiji prenijeto je u Beograd. Makedonija i Kosovo prisajedinjeni su nakon Balkanskih ratova Kraljevini Srbiji i došli su pod jurisdikciju poglavara IZ u toj zemlji – sada sa titulom vrhovnog muftije – i sjedištem u Beogradu. Organizacija IZ u Kraljevini Srbiji na čelu sa vrhovnim muftijom bila je veoma detaljno regulisana Carigradskim ugovorom o miru od 14. marta 1914., koji, međutim, nikad nije proveden. U Crnoj Gori, nakon međunarodnog priznanja ove zemlje 1878. godine, vjerski poglavar muslimana bio je muftija crnogorski (član 129. Ustava Crne Gore iz 1905. godine).

Stvaranjem prve jugoslovenske države ostvarene su pretspostavke za ujedinjenje muslimana tog prostora u jednu zajednicu. Ova država se Senžermenskim ugovorom o miru od 10. septembra 1919. godine obavezala da imenuje reisu-l-ulemu za cijelu jugoslovensku teritoriju. To je faktički značilo da se uređenje IZ iz BiH protegne na jugoslovenski prostor. To će biti ostvareno tek 1930. godine i to aktom kralja Aleksandra Karađorđevića, koji je u duhu politike integralnog jugoslovenstva dopustio samo postojanje jugoslovenskih udruženja. Na taj način, nakon 1930. godine funkcija reisu-l-uleme dobila je jugoslovenski karakter. Tako je ostalo sve do dezintegracije jugoslovenske federacije.

Šta se moglo učiniti?

Šta bi jedan historičar savjetovao (da je pitan) da se učini sa titulama vjerskih poglavara muslimana na nekadašnjem jugoslovenskom prostoru? Savjet bi bio da se vrate na vrijeme prije jugoslovenskog ujedinjenja i da IZ u svakoj samostalnoj državi afirmiše svoje autohtone institucije. To bi značilo povratak titulama muftija, vrhovni muftija i reisu-l-ulema u zavisnosti od toga o kojoj teritoriji je riječ i o kojem predjugoslovenskom periodu. Različite titule bi odražavale različite puteve historijskog razvoja, značaja i tradicije. Ovako, došlo je do inflacije korištenja najviših titula i gubitka njihovog stvarnog značaja.

Ova situacija podsjeća na historiju razjedinjenih muslimanskih državica Andalusa poznatih kao „muluku-t-tavaif“ (kraljevi zajednica) u praskozorje njihove propasti. Što su te državice bile manje to su titule njihovih vladara i funkcionera bile kitnjastije i grandioznije. Ali te titule nisu im dale snagu niti spriječile pad. Titula koja ne odražava realnost postaje isprazna i ne služi svrsi kojoj je namijenjena.