Kad razgovarate s predstavnicima obrazovnih institucija, često će vam kazati da je upravo njihova ustanova, univerzitet, fakultet, neki od najboljih, ako ne i najbolji u Bosni i Hercegovini. Još češće ćete čuti kako svoj kvalitet “zakivaju” u nebesa i kako upravo njih morate izabrati jer nude najbolju uslugu. A onda se nakon nekog vremena morate upitati po kojim kriterijima svi ti oni rangiraju svoje uspjehe?

Ako pogledate svjetske rang-liste koje mjere kvalitet univerziteta, primijetit ćete da na njima ili nema bh. univerziteta ili su oni na listama daleko ispod onih u regionu. Prema podacima do kojih je došlo Novo vrijeme, čak je 11 univerziteta u regionu bolje plasirano od našeg najboljeg, Univerziteta u Sarajevu. Primjera radi, na listi Webometricsa, Univerzitet u Ljubljani je na 216. mjestu, Univerzitet u Beogradu na 431, Univerzitet u Zagrebu na 458, a Univerzitet u Sarajevu je tek na 2.270 mjestu. Druge liste uopće ne možemo uzeti u razmatranje jer se na njima jednostavno ne pojavljuje nijedan bh. univerzitet (takve liste obično mjere do 500 mjesta; za više informacija pogledati foto galeriju u nastavku, op. a.). Kad je riječ o našim komšijama i njihovim univerzitetima, moramo jasno reći da se oni pojavljuju na mnogim rang-listama. Pa, u čemu je problem, da izvinite? Evo, reći ćemo i da mnogi ugledni bh. profesori, iza kojih stoji decenijsko akademsko iskustvo, o ovoj temi jednostavno izbjegavaju govoriti.

Pretpostavljam da je slabo stanje na bh. univerzitetima odnos države prema njima. S jedne strane, nema dovoljno izdvajanja sredstava i ulaganja u univerzitete. S druge strane, nema ni jasnih očekivanja šta univerziteti trebaju proizvesti u smislu njihovih obaveza prema društvu i doprinosu zajednici. Znači, mora se više ulagati u univerzitete, ali i postaviti jasne kriterije njihovih obaveza i odgovornosti. Kad je riječ o poređenju sa SAD-om, gdje radim i živim, jasno je da su američki univerziteti (državni i privatni) našli svoju ulogu u društvu. Postoje različite vrste univerziteta: istraživački koji obrazuju nove generacije, ali i dugoročno doprinose naučno-istraživačkom potencijalu države; univerziteti koji su isključivo usmjereni ka sveobuhvatnoj naobrazbi studenta i univerziteti koje se fokusiraju na nivo obrazovanja između srednje škole i univerziteta. Svaka država je odgovorna za svoj univerzitetski sistem. To se ne rješava na saveznom nivou. Privatni univerziteti imaju više slobode u definiranju svojih ciljeva i identiteta. Korupcija je minimalna, a uvjeti za zaposlenje strogi i definirani od nastavničkih vijeća, a ne pojedinaca. Tržište definira potrebne kadrove. Također, univerziteti su postali kreativni u nalaženju sredstava. Osim države, novac često dolazi od agencija koje finansiraju nauku i razvoj, industrije, fondacija i pojedinaca.  Sve u svemu, bez jakih univerziteta nema ni jake države. U univerzitete se mora mnogo ulagati, ali od njih se mora mnogo i tražiti. Korupcija se mora iskorijeniti, a na čelo univerziteta i fakulteta se moraju dovesti sposobni i naučno afirmirani ljudi. 

Prof. dr. Mirsad Hadžikadić, College of Computing and Informatics (SAD) 

Prema riječima doc. dr. Hurije Džudžević-Čančar, profesorice na Farmaceutskom fakultetu Univerziteta u Sarajevu, osnovni problem je u tome što imamo posla s politikom, manjkom autonomije na univerzitetima te premalim ulaganjem u oblasti obrazovanja. “Mi smo jednostavno izgubili utrku sa svijetom, a i s regionom. Zbog svih događaja u Bosni i Hercegovini, izgubili smo opremu i zaostali u nadoknađivanju profesora koji su otišli iz države ili su umrli. Neki profesori također iza sebe nisu ostavili dovoljno kvalitetan kadar koji bi ih zamijenio. Ipak, moram reći da imamo kvalitetne ljude, i gdje god da odemo, uspijemo držati korak s najboljima. Problem je u tome što mi ne možemo ovdje, kod kuće, ostvariti dobre rezultate. Sve te rang-liste se kreiraju na osnovu broja objavljenih radova ili citiranja u važnim časopisima, a ako pogledate ulaganja u oblast obrazovanja, tek ćete vidjeti gdje smo. Svemu ovome dodajte i činjenicu da u BiH stalno imamo razna politička previranja, da naši univerziteti nisu dovoljno autonomni te politika instalira kadrove po podobnosti. Mi smo onakvi kakva nam je situacija u zemlji”, kaže za Novo vrijeme profesorica Džudžević-Čančar.

Dodaje da bi se ova situacija u narednih deset godina mogla poboljšati ako bi se problemi nastojali sistemski rješavati. Mladi kadar koji dolazi izuzetno je kvalitetan, ali u budućnosti sve zavisi od situacije u državi i ulaganja u ovu oblast. “Sad smo podijeljeni između raznih ministarstava, a na državnom nivou i dalje nemamo ministarstvo za visoko obrazovanje. Obrazovanje, posebno visoko, sklonjeno je negdje ustranu, i ako nemate dovoljno školovan i profesionalan kadar, te ako ne ulažete u tu oblast, onda je logično da se nećete moći takmičiti s komšijama ili svijetom, a koji imaju dobre laboratorije, odnosno nema šta nemaju. Zbog toga se država definitivno mora uozbiljiti i pozabaviti ovim pitanjem. 

“Nažalost, činjenica da smo u tranziciji doprinijela je teškoj materijalnoj situaciji u akademskoj zajednici. Zbog toga nastavnici odlaze držati nastavu na univerzitetima širom zemlje, javnim i privatnim. Naravno, ne svi i ne po svaku cijenu. Neki neće iz principa, neki nisu dobili priliku. Neki, koje je zapalo, idu pak na sedmične turneje. Ne možemo govoriti o visokom kvalitetu univerzitetskog obrazovanja ako nastavnik nema vremena baviti se znanošću. A znanošću se ne može baviti u autobusu, avionu ili za volanom. U tom prometu strada znanost”, kaže dr. sc. Amina Šiljak-Jesenković s Orijentalnog instituta Univerziteta u Sarajevu.

Webometric može ali i ne mora oslikavati stvarno stanje na pojedinim univerzitetima. Ako se malo udubite u cjelokupnu metodologiju, vidjet ćete da se gotovo 85 posto parametara na osnovu kojih se realizira taj ranking direktno ili indirektno odnosi na “virtuelnu vidljivost” institucije, a nekih 15 posto se direktno odnosi na kvalitet znanstvenog rada u smislu kvaliteta publiciranih znanstvenih studija. Smatram da većina naših univerziteta jednostavno nije bila spremna za ovakav vid evaluacije, jedni zato što su tek osnovani pa traže svoje mjesto pod “visokoobrazovnim” nebom BiH i regiona te trenutno imaju druge prioritete; drugi, poput velikih državnih univerziteta (Sarajevo, Tuzla, Banja Luka), zato što još funkcioniraju po modelu u kojem je samo njihovo postojanje i veliki broj studenata, koji sve ćešće samo inercijom biraju mjesto studiranja, dovoljno njihovim menadžmentima da se samoproglase kvalitetnim. Istini za volju oni baš i nisu spremni za “tamo neke novotarije” jer one iziskuju “prekovremene sate i dodatni trud” za koji, po njihovom mišljenju, neće biti dovoljno nagrađeni. Bilo bi zanimljivo kad bi i plaća pojedinih uposlenika na univerzitetu bila usko vezana za rejting tog univerziteta na ovoj i sličnoj rang-ljestvici, ili kad bi neko izgubio posao zbog gubitka nekoliko stotina mjesta na njima. Tad bi se situacija sigurno promijenila.
Da skratim, nastava na našim univerzitetima, u svom većem dijelu, nije kvalitetnija od univerziteta u regionu koje ste naveli u svom pitanju, ali nije ni “nekoliko hiljada mjesta slabija”. Jednostavno, većina naših univerziteta, čast nekolikim izuzecima, nezainteresirana je da se bavi “tamo nekim Webometricom”. Vjerujem i nadam se da će međusobna konkurencija te migracija studenata sa slabije rangiranih na bolje rangirane univerzitete u regionu natjerati i našu uspavanu akademsku zajednicu da poradi na promociji svojih postojećih kvaliteta, ali i na unapređenju svega što se može unaprijediti. Ako to ne urade, moglo bi im se desiti da vrlo brzo ostanu bez studenata, ali i da se suoče sa zatvaranjem pojedinih programa pa i cijelih institucija. Prof. dr. Damir Marjanović, Internacionalni Burč univerzitet (IBU) 

Na drugoj strani, dodaje ona, administracija je pojela nastavu, a privatni univerziteti se otvaraju kao jučer pekare. “Komercijalno. Platiš i dobiješ diplomu. Ma, da si doktor… Idemo polahko ka dnu. Ovo s mahalskim univerzitetima se mora riješiti”, ističe Šiljak-Jesenković.

Priča o relevantnosti publikacija i internacionalnim kriterijima njihovog vrednovanja u našim univerzitetskim krugovima se smatra gotovo nepristojnom ili bar preuranjenom i iluzionističkom za naš prostor (vilajet) i neprimjernom za zemlju koja je nedavno (prije samo 20 godina) izašla iz rata. Umjesto toga, mi smo izmislili svoje mjere vrijednosti (koje trajno važe za zemlje tek izašle iz rata), neke bosanske metre i kilograme, koje na našu radost niko u svijetu ne razumije, pa se mi izmjereni po tim mjerama možemo hvalisati među sobom i uzdizati po svjetskim kriterijima mizerne vrijednosti do genijalnosti neslućenih razmjera, koju nam svijet, iz čiste zavisti, ne priznaje.  Potpuno je apsurdno to što Sarajevski, Tuzlanski, Zenički i Bihaćki univerzitet nemaju isti Zakon o visokom obrazovanju kad je politička garnitura, koja zagovara jedinstvenu, nedjeljivu BiH bila stalno na vlasti od rata do danas u tim kantonima? Ovo dokazuje tvrdnju da se nijedna politička struktura unutar BiH istinski ne bori za poboljšanje kvaliteta visokog obrazovanja. Jer, Dejton je nelogično ostavio organizaciju visokog obrazovanja na nivou kantona. Ali, Dejton nije zabranio da se donese jedinstven akt (Zakon o visokom obrazovanju) koji bi se nakon toga usvojio u kantonalnim skupštinama (barem u onima koje se stalno deklariraju da su za jedinstvenu BiH) i koje su osnivači navedenih univerziteta.  Prof. dr. Enver Zerem, Medicinski fakultet Univerziteta u Tuzli

Tekst i infografike: Novo Vrijeme