U našoj historiografiji često se navodi da je hadži Husein-efendija Muzaferija bio prvi poznati Sarajlija koji je, nešto prije 1681. g., došao do položaja muderrisa Gazi Husrev-begove medrese u Sarajevu (Vidi: Spomenica Gazi Husrev-begove četiristogodišnjice, Sarajevo, 1932, str. 149). Činjenica je, međutim, da je osam decenija prije njega jedan drugi Sarajlija po imenu Fadlullah ibn Isa es-Sarayi el-Bosnevi četiri godine bio ne samo muderris Gazi Husrev-begove medrese nego, istovremeno, i sarajevski muftija. U nastavku ovoga rada čitaocima Preporoda u najkraćim crtama predstavljamo njegov životni put od rođenja do smrti.

Fadlullah ibn Isa u Sarajevu

Fadlullah ibn Isa es-Sarayi el-Bosnevi rođen je u Sarajevu u mjesecu saferu 969/1561. g. Školovao se u Sarajevu i, najvjerovatnije, u Istanbulu. Povodom njegovog imenovanja muderrisom Seldžukije (tj. Gazi Husrev-begove) medrse u Sarajevu i sarajevskim muftijom 1009/1600. godine tuzlanski kadija Ahmed Čelebi spjevao mu je hronogram (Vidi: Mehmed Handžić, Književni rad bosanskohercegovačkih muslimana, str. 56). Otuda nas čudi što ga u svojim Sarajevskim muftijama Sejfuddin Kemura, uopće, ne spominje. Postoje i drugi relevantni historijski izvori iz kojih se nedvosmisleno vidi da je Fadlullah-efendija bio sarajevski muftija. Iz Opširnog popisa Bosanskog sandžaka iz 1604. godine (Vidi: Svezak I/1, str. 159) vidi se da je Fadlullah, muftija Sarajeva te godine u selu Otes imao zemlju kupljenu od Halil-ćehaje i subaša Husejna i Mezida kao i zemlju uzetu uz tapiju od Nezira i Ibrahima, sinova nekog Ahmeda.

Osim toga, Abdullah-efendija Drnišlija u svome Zborniku Bosanskih memorijala (v. br. 183: 121, 85/3) donosi nedatirani prijepis jednog mahzara koji je, u ime uleme i dobrih ljudi grada Sarajeva, Visokoj porti poslao muderris Gazi Husrev-begove medrese Fadlullah ibn Isa. Oni se u mahzaru žale da već duže vremena nemaju kadiju koji bi njihove poslove i predmete rješavao po šerijatu ili po urfu (običaju) i mole da se za sarajevskog kadiju postavi Ahmed-efendija, bivši kadija Srebrenice i Bohorine, koji je do tada u svim mjestima u kojima je bio, uvijek bio pravedan i ispravan i niko se na njega, bilo zbog čega, nije žalio. Ovaj Ahmed-efendija, sin Abdurrahman-efendije Babakuša, muftije u Plovdivu i autora poznatog fikhskog djela pod nazivom Bustan Šeka᾿ik en-Nu‘man fi el-fikh, bio je sarajevski kadija od mjeseca džumade-l-ahira 1014. (oktobra 1605.) do mjeseca zu-l-hidždžeta 1014. (maja 1606.) godine (Vidi: Muvekkit, Povijest Bosne I, str. 248).

Fadlullah ibn Isa u Beogradu

Izgleda da je Fadlullah ibn Isa es-Sarayi napustio mjesto muderrisa Gazi Husrev-begove medrese i sarajevskog muftije i otišao u Beograd, prije nego je Ahmed-efendija postavljen za sarajevskog kadiju. To se može zaključiti po tome što se već 1013. (1604.) godine, kao muderris Gazi Husrev-begove medrese u Sarajevu, spominje Abduldželil-efendija, učitelj našeg slavnog pisca Muhammeda Musića, Allameka. Fadlullah-efendija je u Beogradu nastavio muderrisku službu u medresi Gazi Mehmed-paše Jahjapašića. Istovremeno je obavljao i službu beogradskog muftije. Hronogram o njegovom postavljenju muderrisom Gazi Mehmed-pašine medrese i beogradskim muftijom 1013. (1604.) godine spjevao mu je gore spomenuti tuzlanski kadija i pjesnik Ahmed Čelebi. Ove dvije službe (muderrisa i muftije) u Beogradu obavljao je do 1020. (1611.) godine, kada se preko Istanbula i Damaska uputio u Mekku radi obavljanja hadža.

Fadlullah ibn Isa u Damasku

Po svoj prilici, tada se Fadlullah ibn Isa dobro upoznao sa tamošnjim prilikama i pripremio teren za nastavak službe u Damasku. To se vidi po tome što se poslije obavljenog hadža nije vratio ni u Beograd ni u Sarajevo, nego se stalno nastanio u mahali Šejha Amuda, unutar kapije el-Džabija, u Damasku. Tu je prvo počeo predavati u medresi el-Eminiji, da bi u mjesecu ramazanu 1021. (oktobru 1612.) preuzeo medresu et-Takviju od Šihaba el-‘Aysavija. Ova posljednja slovila je kao jedna od najpoznatijih medresa u Damasku i u klasičnoj literaturi se često poredi s Nizamijom u Bagdadu. Pored redovnih predavanja u medresi et-Takviji, Fadlullah ibn Isa je imao i svoj kružok u Emevijskoj džamiji, gdje su njegova predavanja iz filozofije i tradicionalnih znanosti slušali i neki od najznamenitijih prvaka i uglednika iz Damaska. Dugo godina je bio muftija u Damasku. Njegovi biografi navode da su njegove fetve bile cijenjene i da su nalazile dobar prijem.

Cijeli tekst u Preporodu od 15. oktobra