Ako bismo u enciklopedijama ili “po kompjuteru” tražili pojam patriotizam, saznali bi da patriotizam ima više značenja (rodoljublje, domoljublje)i da, u širem smislu, patriotizam označava pozitivan odnos pojedinca prema svojoj domovini.To je, ustvari, osjećaj ponosa prema dostignućima i kulturi svoje domovine, želja da se očuva njen karakter i identitet, odnosno, identifikacija sa ostalim pripadnicima te zajednice što se domovina zove. Ovaj pojam u jeziku se koristi dvojako, u pozitivnom i negativnom smislu. U pozitivnom ima značenje domoljublja, a u negativnom se poistovjećuje sa šovinizmom, prema pripadnicima (vlastite) nacije. Patriotizam se često i sasvim pogrešno povezuju sa nacionalizmom, te se ta dva pojma navode kao sinonimi. Razlog? Nacionalisti se žele predstaviti kao istinski, jedini pravi - patrioti, da su spremni za državu i život dati, a to je najčešće “bacanje magle”. U najboljem slučaju, nacionalisti bi (možda) dali i žrtvovali svoj život samo za svoj narod. Nikako i nikada za državu. Naročito ako je višenacionalna. Nije naodmet podsjetiti na još dva pojma. Lokal-patriota iskazuje ljubav samo prema svom gradu ili selu, nikada prema široj zajednici. Šovinizam je uvjerenje u nadmoć i superiornost (svoje) etno skupine, nad drugom. To je, ustvari, pretjerani i agresivni nacionalizam. Ime je dobio po francuskom vojniku Šovenu, sljedbeniku Napolenovog nacionalizma i imperijalističke politike.

“Bosanski patriotizam ne može sa sobom nositi nikakvu ideologiju tribalizma, homogenizacije, unifikacije i protupersonalizma”

Kada smo “naučili” šta je po definiciji patriota-nacionalista, “zavirimo” u Dejtonsku Bosnu, da li u njoj ima (i koliko) patriota? U članku uglednog njemačkog lista “Frankfurter Algemane Zeitung”, objavljenom prije nekoliko godina sa naslovom “ Država bez patriota”, upozorava se da je Bosna i Hercegovina, uprkos rezultatima koji su postignuti, “država koju odbija značajan dio njenog stanovništva”. Jer, dva od tri konstitutivna naroda Dejtonsku Bosnu osjećaju kao nešto nametnuto i da je “primat zajedničke države nad entitetima i  dalje samo na papiru”. Tek kad se to promijeni, država može funkcionirati, ističe njemački  novinar-komentator.

I bez ovog upozoravajućeg komentara, odavno je sazrelo vrijeme za pitanje: Je li i koliko Bosna i Hercegovina država bez patriota i patriotizma? Je li to normalno, prirodno, naslijeđeno stanje ili je tek proizvod stoljetnih averzija prema zemlji Bosni. Da li je antipatriotizam politički isfabriciran od strane nacionalnih etnokratija i teritorijalnih (nacionalističkih) oligarhija? A  ako je u pitanju ovo posljednje, tada se vještački stvoreno antipatriotsko raspoloženje može promijeniti, odnosno, patrioti vremenom mogu nadvladati svoje neistomišljenike. Tada bi svi, ili bar većina Bosanaca i Hercegovaca, bez obzira na socijalno stanje, ideologiju, naciju, vjeru. prihvatilidomoljublje kao normalno stanje sa kojim se rađa i s čime se (i) umire.Prof. Esad Zgodić, nacionaliste i/li mrzitelje države odnosno protagoniste antibosanske politike, naziva primitivnim antipatriotima. Kao ilistraciju navodi(nijeteško pogoditi) M. Dodika, ali bi se, nažalost, lista mogla proširiti na sve one koji sanjaju o otcjepljenju RS entiteta ili maštaju o “hrvatskoj mahali” iizlasku iz bh. čaršije.

U našem javnom životu patriotizam se tretira kao neupitna vrijednost. U kolokvijalnom smislu to je običajni patriotizam, što znači da se pod pojmom  patriotizam podrazmjeva prirodna ljubav i moralna dužnost svakog lojalnog građanina. Uz svjetovnu i teološka inteligencija zastupa slično shvatanje patriotizma, jer za njih je domoljublje vjerska vrlina i sveta dužnost.

Interesantno je razmišljanje R. Mahmutćehajića kada kaže da “bosanski patriotizam ne može sa sobom nositi nikakvu ideologiju tribalizma, homogenizacije, unifikacije i protupersonalizma”. Naprotiv, bh. patriotizam mora da čuva i bosanski svijet različitosti i afirmira etiku personalizma, odnosno etiku koja na tron vrijednosti postavlja ljude kao pojedince, individue, osobe.

Bosancima i Hercegovcima, odnosno građanima naše države, treba promovirati kulturu i politiku  ustavnog patriotizma iraditi na izgradnji društvene (državne) svijesti. Dejtonski (mirovni) sporazum odnosno naš Ustav koji je unikatno pravno čudovište je nesavladiva prepreka istinskom patriotizmu. To čudovište kvari sve dobrosusjedske odnose, proizvodi nacionalne antagonizme, secesionističke ideje i politike. Dejtonski sporazum sa svojim nelogičnostima i kontradikcijama generira nedovoljnu patriotsku svijest jednog dijela našeg društva. Našoj zemlji i državi je potreban, bez odugovlačenja i čekanja, ustavni patriotizam, jer je to spasonosni odgovor na različite vidove ugrožavanja teritorijalne cjelovitosti i državnog suvereniteta. Takav patriotizam nudi viziju koja se razlikuje i od nacionalizma i od kosmopolitizma.