„Uči, čitaj, proučavaj, u ime Gospodara tvoga koji stvara...“ (sura El-’Alek, 1-3)

Ove Božije Riječi uglavnom uvijek citiramo mi muslimani kad govorimo o učenju i obavezi učenja. I zbilja su one veličanstvene. Ovdašnji čovjek Božiju Riječ je prihvatio prije pet stotina godina i nije je ispustio do danas. Mijenjali su se sistemi, društvena uređenja, vlasti i države, ali je ostajala želja, volja i namjera muslimana ovih prostora da uči u ime Boga. A temelj tog učenja je mekteb.
Za mekteb možemo kazati da je to, u stvari, osnovno obrazovanje u vjeri za muslimane Bošnjake, koje se uporedo realizira sa odgojem, ili to je osnovna i temeljna odgojno-obrazovna ustanova Islamske zajednice. U okviru naše Zajednice su se razvile i srednje škole, medrese, u kojima se uči o islamu, ali i fakulteti. U posljednje vrijeme je prisutna tendencija otvaranja i predškolskih ustanova u okviru naše Zajednice. Međutim ako pogledamo brojnost onih koji pohađaju islamske fakultete, medrese i predškolske ustanove vidjet ćemo da je to samo mali procenat u odnosu na polaznike mekteba.

Specifičnost mekteba

Mekteb je specifičan i njega ne možemo uporediti ni sa jednim od uobičajenih načina obrazovanja kroz državni obrazovni sistem. Njegova specifičnost proizlazi generalno iz njegovog funkcionisanja, ali isto tako svaki mekteb je priča za sebe i ima svoje posebne specifičnosti, tako da se ne mogu praktično neke stvari unificirati u svakom mektebu.
Više odlika može se izdvojiti kao specifičnost mekteba. Dolazak u mekteb je dobrovoljnog karaktera i nema nikakvih sankcija za nepohađanje istog, kao što je recimo slučaj sa nepohađanjem osnovne škole gdje imamo ustanovljen institut sankcije od strane države.
U mektebu uglavnom radi jedan muallim ili muallima, dok u školi sa istom djecom radi i do 50 uposlenika, nastavnika i drugog stručnog i pratećeg osoblja. I još što je važno dodati, taj muallimski posao je samo jedna od obaveza jednog imama, jer uz tu obavezu obavlja se i imamska i hatibska dužnost i naravno još mnogo drugih, koje se ne mogu ni pobrojati, a zavise i od džemata u kojem se radi.
Prostori za rad mekteba su veoma različiti i nestandardni. Negdje imamo opremljene učionice sa svim savremenim pomagalima, a negdje se nastava izvodi u samim prostorima za namaz, bez ikakvih pomagala ili čak u privatnim kućama. Dok u školama imamo određena pomagala standardizirana i jednaka za sve škole koja su kreirana u pedagoškim zavodima, ministarstvima obrazovanja, gradskim i opštinskim odjelima za obrazovanje, aktivima nastavnika itd., u mektebima nije takav slučaj. Nažalost, naša Zajednica nije još došla na takav nivo da ima mogućnost formirati jedan vid pedagoškog zavoda koji bi se bavio ovom tematikom, a u koji bi bili uključeni istaknuti muallimi i muallime, iako je mekteb u vrhu prioriteta rada naše Zajednice.
U mektebima se radi najčešće u kombinovanim grupama, jer je uglavnom nemoguće formirati grupe po uzrastu, nivou znanja ili razredu škole. Djeca iz jedne porodice koja su, logično, različitog uzrasta dolaze u isto vrijeme u mekteb, a u mektebima je uglavnom jedan muallim/a i jedna učionica i njihovi roditelji nemaju vremena ni mogućnosti da ih dovode u različitim terminima, pa ako nema muallimske fleksibilnosti, onda se gube ta djeca i nema ih u mektebu. Rijetki su mektebski punktovi u kojima imamo više učionica i više muallima koji rade istovremeno. Naravno da postoje i mjesta gdje djeca stanuju blizu džamije pa je tu nešto lakše formirati grupe na osnovu neke selekcije, ali takvi nisu procentualno preovlađujući.
Specifičnost mekteba je i u tome što se tu treba raditi praktično, i djecu poučavati islamskoj praksi i moralu, ne samo memorisanju i učenju lekcija. Odgojna komponenta je na visokoj listi prioriteta u mektebu, pa je zato neophodno praktično obrađivati mnoge od nastavnih jedinica i moralu posvećivati mnogo pažnje u radu i komunikaciji sa polaznicima mekteba. Kroz mekteb se projiciraju i odgajaju buduće džematlije i nosioci društvenih i džematskih aktivnosti. Zato na ovom mjestu spominjem i mišljenje jednog filozofa koji je rekao: „Nastava je mnogo lakša nego odgoj. Za nastavu se mora samo nešto znati. Za odgoj se mora nešto biti.” (Adalbert Stifter, Kasno ljeto)
Specifičnost mekteba je i to što se izvodi po istom planu i programu gdje god da ima džemata i pripadnika naše Islamske zajednice, kako u BiH tako i u Srbiji, Hrvatskoj i Sloveniji, kao i u bošnjačkoj dijaspori.
U specifičnost mektebske nastave možemo ubrojiti i mogućnost individualnog napretka, jer značajan broj muallima prati svakog polaznika posebno i omogućava mu napredak prema njegovom trudu i zalaganju. Otuda nakon dugo vremena imamo i hafize iz reda polaznika mekteba.
U savremenoj didaktici koja proučava opšte zakonitosti nastave kao jedinstvenog odgojno-obrazovnog sistema govori se o čuvenom didaktičkom trouglu koji sačinjavaju: nastavnik, učenik i nastavni sadržaj. Kad je mektebska nastava u pitanju tu imamo četverougao, a njega čine uz: muallime, učenike i nastavno gradivo i roditelji, koji su nezaobilazni faktor u procesu mektebske nastave.