Do početka modernog doba, odnosno nakon završetka Prvog svjetskog rata 1918. godine, veliki broj islamskih učenjaka je napisao više stotina mevluda na arapskom jeziku. Koliko je nama poznato, među njima je samo jedna žena - Aiša el-Baunijja
Aiša bint Jusuf ibn Ahmed ibn Nasir el-Baunijja (c. 1456-1517) [1] je pjesnikinja, mutesavvifkinja, muhaddiskinja, pravnica, prepisivač, kaligraf i plodna autorica iz ugledne šamske porodice Bauni (El-Bauni).[2] Rođena je u Damasku, u četvrti Salihijja, izvan gradskih zidina, sredinom XV stoljeća. Njena porodica je porijeklom iz sela Baun kod Adžluna (današnji sjev. Jordan, 70 km sjeverno od Ammana), u oblasti Havran (južna Sirija i sjeverni Jordan).
Rođenje i porijeklo
Rodonačelnik porodice Bauni je Nasir ibn Halifa ibn Feredž en-Nasiri el-Bauni eš-Šafii', koji je prvobitno bio tlakac u rodnom selu Baun. Onda se oko 750. god. po Hidžri (1349. godine) odselio u Nazaret (sjeveverna Palestina). Porodica Bauni je u memlučko doba, tačnije od sredine XIV do početka XVI st., dala islamskim naukama i arapskoj književnosti nekoliko značajnih imena. Tako je Aišin djed Ahmed ibn Nasir el-Bauni (1350-1413) bio hatib u haremu Aksa u Jerusalemu, hatib u Emevijskoj džamiji u Damasku, šafijski kadija u Damasku i Kairu, te vrhovni kadija u Egiptu. Napisao je, između ostalog, tefsir Kur'ana i poučnu poemu (menzumu) iz akaida (islamske teologije). Ismail ibn Nasir el-Bauni es-Sufi (1338-1406), stariji Ahmedov brat i Aišin praamidža, službovao je, između ostalog, kao zamjenik (naib) kadije u Safedu (sjev. Palestina), te kao zamjenik kadije u Nazaretu. Ibrahim ibn Ahmed ibn Nasir el-Bauni (1375-1465), Ahmedov najstariji sin i Aišin amidža, obnašao je sljedeće funkcije: hatib Emevijske džamije u Damasku, hatib harema El-Akse i nadzornik dva harema (arap. naziru-l-haremejn) - Aksa kompleksa u Jerusalemu i Ibrahimove džamije u Hebronu. Bio je izuzetan pjesnik. Muhammed ibn Ahmed ibn Nasir el-Bauni (1378-1466), Ahmedov srednji sin i Aišin amidža, radio je, između ostalog, kao hatib u Emevijskoj džamiji. Bio je pjesnik i historičar. Iza sebe je ostavio nekoliko djela.
Želim podržati Preporod.
Jusuf ibn Ahmed ibn Nasir el-Bauni (1402-1475), Ahmedov treći sin i Aišin otac. Bio je šafijski kadija u Safedu (sjev. Palestina), Tripoliju (sjev. Liban), Halepu, te na kraju u Damasku. Pisao je poeziju i prozu. Imao je, pored Aiše, još najmanje pet sinova. Među njima, najznačajni su: Ahmed ibn Jusuf ibn Ahmed el-Bauni (1455-1505) značajan pjesnik, te Muhamed bin Jusuf ibn Ahmed el-Bauni (1453-1510), pjesnik, historičar i pravnik, koji je jedno vrijeme bio šafijski kadija u Halepu.
Među svom djecom kadije Jusufa, naročito se ističe Aiša el-Baunijja. Nažalost, Aišin životopis je obavijen velom tajne. Čak ni tačna godina njenog rođenja nije poznata. No, pretpostavlja se da je rođena oko 860. god. po Hidžri (1456. godine), pošto je još kao djevojčica recitovala stihove svome amidži Ibrahimu, koji je preselio na ahiret 870. god. po Hidžri (1465. godine). S osam godina je postala hafiza Kur'ana. Učila je poeziju, hadis, fikh i druge tradicionalne i racionalne nauke pred svojim ocem Jusufom i amidžom Ibrahimom. Među njenim učiteljima su i: Džemaluddin Ismail el-Hevvari (fl. kraj XV st.), Muhjiddin Jahja el-Urmevi (fl. XV-XVI st.) i dr.
Tradicija kadirijskog tarikata
Aiša se posebno interesovala za tesavvuf, koji je bio obilježje cijele porodice Bauni. Njen praamidža Ismail ibn Nasir je nosio ime Es-Sufi (Sufija), jer je bio čuveni sufijski zahid. Njen amižda Muhamed ibn Ahmed je napisao poemu (menzumu) s više od hiljadu bejtova (distiha) o Muhammedu, a.s, dok je njen amidža Ibrahim ibn Ahmed bio prvi upravitelj hanikaha (tekije s internatom) Basitijja u Damasku. Štaviše, veliki broj članova porodice Bauni, uključujući i Aišinog oca, ukopan je u Damasku na porodičnom zemljištu, koje se nalazi pored zavije Ebu Bekra ibn Davuda (?-1403), kadirijskog šejha. To je jedna od činjenica koja aludira da je porodica Bauni pripadala kadirijskom sufijskom tarikatu.
Sama Aiša je bila pobornik kadirijskog tarikata, što je očito iz njenih radova. Tako je u više kasida hvalila Abdulkadira Gejlanija (1078-1166). Dalje, često je hvalila svoje duhovne učitelje: šejha Džemaluddina Ismaila el-Hevvarija i njegovog halifu (zamjenika) Muhjiddina Jahju el-Urmevija. Načinila je i stihovne sažetke djela poznatih tesavvufskih autoriteta: Havadže Abdullaha el-Herevija el-Ensarija, Šemsuddina es-Sehavija, Džemaluddina es-Sujutija. Prepisala je poznata tesavvufska djela: Nevevijev Kitab el-ezkar, Džurdžanijev Kitab et-ta'rifat i dr.
Aiša je bila udana za Ahmeda ibn Muhammeda Ibn Nekib el-Ešrafa (?-1503), iz poznate damašćanske ehli-bejtske porodice Ibn Nekib el-Ešraf, koja vodi porijeklo od Poslanikovog unuka h. Husejna. Ahmedov brat Alauddin Alija ibn Muhammed Ibn Nekib el-Ešraf (1448-1504), mnogo poznatiji učenjak od svog brata, oženio je Aišinu nećakinju. Aiša je imala najmanje dvoje djece: sina Abdulvehhaba (rođ. 1489) i kćerku Bereku (rođ. 1491).
Aiša je većinu svoga života provela u Damasku. Zajedno s sinom Abdulvehhabom, odselila se iz Damaska u Kairo 1513. godine. Nažalost, na putu su ih razbojnici opljačkali u blizini grad Bilbisa (delta Nila, 60 km sjeveroistčno od Kaira). Tom prilikom je Aiša izgubila sve svoje knjige. U Kairu su Aiša i njen sin bili gosti Mahmuda ibn Muhammeda ibn Edžaa (1450-1519), sekretara i vezira memlučkog sultana El-Gurija (1501-1516). Nakon tri godine provedene u Kairu, Aiša je 1516. godine, u društvu svoga sina, tadašnjeg pomoćnika sekretara Ibn Edžaa, otišla u Halep. Tamo je upoznala sultana Gurija, koji se upravo spremao za rat protiv Osmanlija. Nakon što su Osmanlije porazile Memluke kod Merdž Dabika 24. avgusta 1516. godine, Aiša i njen sin se skrašavaju u rodni Damask. Tu je Aiša provela zadnju godinu života. Preselila je na Ahiret 16. zu-l-ka'deta 923. god. po Hidžri (30. novembar 1517. godine).
Spisateljska djelatnost
Aišina spisateljska djelatnost je bila veoma intenzivna i plodna. Štaviše, ako se uzme u obzir da se ipak radi o jednoj predmodernoj ženi, onda je njeno djelo izvanredno. Prema nekim procjenama, Aiša je najplodniji ženski spisatelj na arapskom jeziku do početka XX stoljeća.[3] Drugi opet tvrde da je ona autorica s najvećim opusom među svim ženskim piscima u cijelom srednjem vijeku.[4]
Aiša el-Baunijja je napisala najmanje 21 djelo: 6 djela je publikovano, 4 je u rukopisu, a 11 je izgubljeno. Po svoj prilici, veliki broj zagubljenih djela je rezultat već spominjanog razbojništva iz 1513. godine, kada su sve Aišine knjige pokradene. Naime, Aiša je uspjela dio knjiga da ponovo napiše (npr. El-Kavl es-sahih fi tahmis Burde el-medih). Neka od Aišinij djela su: Divan el-Baunijja, Durer el-gais fi bahr el-mu'džizat ve el-hasais (Biseri ronioca u moru mudžiza i odlika), El-Feth el-hakki min fejh et-telekki (Istinsko otkrovenje iz zapuha studiranja), El-Feth el-mubin fi medh el-Emin (Jasno otkrovenje o hvaljenju Povjerljivog), Kejfijjat es-salat ala en-Nebijj, s.a.v.s. (Načini donošenja salavata na Vjerovjesnika, s.a.v.s.), Išarat el-hafijje fi el-Menazil el-alijje (Skriveni znaci glede uzvišenih položaja), stihovni sažetak djela Menazilu-s-sairin), Medžmu' fi kelam es-Sejjide Aiše el-Baunijje fi et-tesavvuf (Zbirka glede govora Sejjide Aiše el-Baunijje o tesavvufu), El-Muntehab fi usul er-ruteb (Izbor za temelje položaja), El-Kavl el-bedi' fi es-salat ala el-Habib eš-Šefi' (Prekrasan govor o donošenju salavata na Voljenog Zagovarača), Ez-Zubde fi tahmis el-Burde (Odbrani dio iz tahmisa na Burdu) itd.
Aišin mevlud
Baunijja se bavila i prepisivanjem i kaligrafijom. Tako je prepisala, između ostalog, čuvena tesavvufska djela: Kitab el-ezkar (Knjiga zikrova), autor imam Muhjiddin en-Nevevi (1233-1277), i Džurdžanijev Kitab et-ta'rifat (Knjiga definicija), autor Eš-Šerif el-Džurdžani (1339-1413). U Egipatskoj biblioteci (Daru el-kutub el-misrijje) je pohranjen vrijedan primjerak El-Mevrid el-ehna fi el-mevlid el-esna, sačuvanog mevluda Aiše el-Baunijje, pod brojem: Ši'r, Tejmur, 639, Tarih. Mevlud ima 51 stranicu manjeg formata. Riječ je o autografu, kojeg je Aiša napisala 901. god. po Hidžri (1496. godine). Rukopis je bio dio biblioteke Ahmed Tejmur-paše (1871-1930), uglednog egipatskog pisca i historičara, koji je Egipatskoj biblioteci poklonio preko 20 000 neprocjenjivih starih knjiga i rukopisa. Ahmed Tejmur-paša je kazao o ovom Aišinom autografu mevluda: Njen rukopis je prelijep. Ona je dodala na kraju rukopisa datume rođenja svoje djece. Bila je udata za jednog šerifa (potomka Muhammeda, a.s.), pošto je svaki put, kada je spomenula datum rođenja jednog svog djeteta, kazala: „Rodio mi je Es-Sejjid eš-Šerif izvjesno dijete, izvjesnog datuma.“...[5]
Mevlud El-Mevrid el-ehna fi el-mevlid el-esna je par puta štampan. Izdanje koje ćemo koristiti pri prikazu Aišinog mevluda je jordanska publikacija Muhammeda Suvejrekija, iz 2006. godine.[6] Na samom početku predgovora mevluda, Suvejreki spominje da su oba valorizatora naglasila, kako: Knjiga Aiše el-Baunijje, koja se zove „El-Mevrid el-ehna fi el-mevlid el-esna“, predstavlja prvi i jedini ženski pokušaj pisanja u ovom historijskom žanru. Naime, ni prije, ni nakon Aiše, nijedna muslimanska učenjakinja nije se bavila poljem pisanja Vjerovjesničkog mevludi-šerifa (časnog mevluda). Zahvaljujući svome pisanju, Aiša je zaslužila epitet „Pionirke pisanja Vjerovjesničkog mevluda među muslimankama“. Štaviše, ona je sadržajem svoje knjige, nadmašila mnoge muslimane koji su se bavili pisanjem Vjerovjesničkog mevluda.[7]
Mevlud ima 36 stranica i 12 poglavlja, računajući uvod i završetak, i, kao i većina mevluda, predstavlja sažetu siru (životopis) Muhammeda, a.s. Radi se o kombinaciji poetskog i proznog teksta, budući da se tekst sastoji od proznog dijela i stihova. Započinje uvodom od 5 stranica koji ne sadrži stihove. Nakon uvoda, dolazi poglavlje „Muhammedanski nur (svjelo)“, u malo više od 5 stranica o nuru (svjetlu) Muhammeda, a.s., u kojem ima i 47 bejtova. Dalje slijede poglavlja: Njegovo plemenito porijeklo (8 stranica, 57 bejtova); Njegovo rođenje (3 stranice, 35 bejtova); Njegovo dojenje (2 stranice, 21 bejt); Događaj otvaranja prsa (1,5 stranica, 1 bejt); Njegovo putovanje u Šam (1 stranica); Njegova ženidba s Hatidžom, poslanstvo i općenita djela (0,5 stranica); Njegove mudžize (3,5 stranica, 11 bejtova); Njegove fizičke i etičke osobine (3 stranice, 27 bejtova); Njegova smrt (3 stranice, 39 bejtova); Završetak mevluda (0,5 stranica). Inače, mevlud su na poglavlja podijelili valorizatori, a ne autor. Aiša je u mevludu citirala kur'anske ajete, hadise i stihove drugih pjesnika. Ukupan broj bejtova unutar mevluda je 238 bejtova, od čega je 217 Aišinih. Zanimljivo, ni jedan Aišin bejt u ovom djelu se ne može naći u drugim njenim djelima. Kao da je autorica htjela da njen mevlud bude što jedinstveniji i originalniji. Mevlud odiše tesavvufskim duhom i terminologijom, kao i dubokom ljubavlju prema Vjerovjesniku, a.s. O tome nam dovoljno svjedoči sljedećih 9 bejtova (18 stihova), iz poglavlja o Poslanikovom preseljenju na Ahiret, koje donosimo u prevodu na bosanski jezik.
Donesite salavat na njega, prema kome je Allah ljubazan bio,
I salavat i selam u praiskonima i drevnosti na njega donio.
Donesite salavat na njega, Allah će na vas deset salavata donijeti,
Iz počasti, i obuhvatit vas milošću i dostojanstvom.
Donesite salavat na njega, radosti oba svijeta, Ahmeda,
Koji se uzvisio, i prije Levha i Kalema ime dobio.
Donesite salavat, jer je Allahov salat, Njegov rahmet,
A iz Allahove milosti proističu ostale blagodati.
Donesite salavat na njega, jer ko na njega donese salavat,
Uspjet će, traženjem darova i zaštitom od nedati.
Donesite salavat na sejjida mog, donesite salavat na seneda mog,
Donesite salavat na mog šefadžiju za ispunjenje onoga za čim čeznem.
Donesite salavat na sejjida, iz Mudara odabranika,
Donesite salavat na Mustafu, narodima poslanika.
Donesite salavat na Hamida, od ezela hvaljenog,
Donesite salavat na najboljeg među onima što na nogama hode.
Na njega Bog donosi salavate stalno i vječno,
Na porodicu i ashabe - učenjake i mudrace.[8]
[1] Vidi detaljnije o Aiši bint Jusuf: Nedžmuddin el-Gazzi, El-Kevakib es-saire bi e'jan el-mie el-ašire, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 1997, sv. 1, str. 288-293; Ibn el-Imad, Šezerat ez-zeheb fi ahbar men zeheb, Dar Ibn Kesir, Damask-Bejrut, 1986, sv. 10, str. 157; Ibn el-Gazzi, Divan el-islam, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 1990, sv. 1, str. 239; Th. Emil Homerin, Aisha Al-Ba'uniyya - A Life in Praise of Love, Oneworld Academic, London, 2019; Muhammed Ahmed Dernika, Mu'džem e'lam šuara' el-medh en-nebevijj, Dar El-Hilal, Kairo, str. 195-196; Faris el-Alavi, Aiša el-Baunijja ed-Dimeškijja, Dar Meadd, Damask, 1994; Muhammed Ali es-Suvejreki, Aiša el-Baunijja - Fadile ez-Zeman, autor, Irbid, 2006; itd.
[3] Th. Emil Homerin, Living Love: The Mystical Writtings A'ishah al-Ba'uniyah (d. 922/1516), Mamluk Studies Review, 7/2013, str. 217.
[4] Tahera Qutbuddin, Women Poets, u: Medieval Islamic Civilisation: An Encyclopedia, Routledge, New York, 2006, sv. 2, str. 866.
[5] Muhammed Ali es-Suvejreki, Aiša el-Baunijja - Fadile ez-zeman, str. 38.
[6] Aiša el-Baunijja, El-Mevrid el-ehna fi el-mevlid el-esna, valorizatori: Faris Ahmed el-Alavi - Luejj Abdulhakim Gannam, numeracija i revizija: Muhammed Suvejreki, u: Muhammed Ali es-Suvejreki, Aiša el-Baunijja - Fadile ez-zeman, autor, Irbid, 2006, str. 111-184.
[7] Muhammed Ali es-Suvejreki, Aiša el-Baunijja - Fadile ez-zeman, str. 113.
[8] Muhammed Ali es-Suvejreki, Aiša el-Baunijja - Fadile ez-zeman, str. 148.
