Kampanja o ugroženosti Evrope u predizbornom periodu izbora za 751 mjesto u Evropskom parlamentu (EP) dobila je poseban značaj zbog sve većeg aktivizma tzv. desničarskih pokreta i stranaka čije ideje o migracijama i ugroženosti istočne granice Evrope su posebno dobile na važnosti.

 Izbori za Evropski parlament su ove godine nerijetko posmatrani kao „presudni“ za budućnost Evrope, obzirom na broj izazova i problema koje čekaju novi saziv parlamenta. Pitanje odnosa sa Sjedinjem američkim državama, posebno uticaja trgovinskog rata SAD-a i Kine na evropske trgovinske tokove te neprekidno pitanje Brexita, također su neka od pitanja koje zastupnici Evropskog parlamenta čekaju rasplet.

Sa sve većim prisustvom izbjeglica, tražioca azila ali i ekonomskih migranata na tlu Evrope, od kojih najviše dolaze iz većinski muslimanskih zemalja, tematika je naravno usmjerena na pitanje sigurnosti granica sa fokusom na „balkansku rutu“. Šta zapravo za Bosnu i Hercegovinu, kao državu  koja nije članica znači budući rad novog saziva Evropskog parlamenta i koje su implikacije na pitanje slobode vjere i ljudskih prava u odnosu na nekonzistene nacionalne politike pojedinih evropskih zemalja.

Rezime izbornih rezultata

Blok desnog i lijevog centra, u odnosu na prošle sazive kada su mogli formirati većinu, izgubio je nekoliko zastupničkih mjesta, dok je nekoliko manjih političkih grupa uspjelo povećati svoje prisustvu u parlamentu. To znači da EPP (Evropska naroda/pučka stranka) sa gubitkom 34 mjesta i S&D (Progresivni savez socijalista i demokrata) sa gubitkom od 31. mjesta se nalaze pred izazovom u pogledu zajedničkog djelovanja oko usaglašavnje rješenja u vezi sigunorsti, ekonomije i migracija. Neminovno je da će se morati udružiti ili sa Zelenim(+22) ili sa Liberalima(+39), ili sa oba bloka, koji su značajno uznapredovali. 

Euroskeptične i populističke stranke osvojile su ukupno oko jednu četvrtinu zastupničkih mjesta u Evropskom parlamentu. Iako je krajnje desničarki blok pokušao izbore okrenuti isključivo na pitanje migracija, to se ipak nije desilo. Najavljivani uspon ultradesnica u Evropskom parlamentu također se nije odigrao kako su neke prognoze predstavljale, iako su desničarske stranke osvojile značajne rezultate u Francuskoj, Mađarskoj, Italiji i Poljskoj. U Holandiji, Grčkoj i Danskoj desničari su čak izgubili mjesta u EP-u, a u Njemačkoj i Španiji njihovi rezultati bili su ispod očekivanja. 

Programske podjele unutar desničarskih stranaka u vezi s određenim pitanjama dokazuju njihovu neodređenost kad je u pitanju kojoj političkoj grupi EP-a da se priklone. Iako ideološki bliski, ne dijele iste poglede na određena pitanja niti se vode istom retorikom oko ključnih izazova Unije. To se vidi u primjeru italijanskog premijera Salvinija i njegove stranke Legakoji iznova poziva na solidarnost zemalja članica oko migrantske krize i preuzimanja odgovornosti podjednako među zemljama članicama. Takvih stavova nije mađarska vlada, te vladajuća stranka Victora Orbana koja kategorički odbija učestvovati u šemama relokacije izbjeglica na nacionalnom nivou. Ovaj disbalans mišljenja i političko prenošenje moći sa nadnacionalnog (evropskog) na nacionalni (državni) nivo mogao bi biti jedan je od razloga zbog čega desničarske stranke neće moći razviti jedinstvenu političku agendu na nivou EP-a. 

Da bismo razumjeli kompoziciju političkih grupa unutar EP-a treba znati da u odnosu na prošle izbore za EP, ovi izbori pokazali su velike podjele unutar tradicionalnih grupa poput EPP-a ili socijalista. Zasigurno je jasno da će desničarske stranke nastoji se ukomponovati u one političke blokove koji najbliže dijele njihove stavove u pogledu reforme programa azila u Evropi te pogleda na integracije porodica koje su izbjegle iz zaraćenih područja Sirije, te pravosudnih postupaka u vezi povratnika sa ratišta, posebno bivših pripadnika vojnih formacija sa područja ISIL-a. Prisustvo desničarskih stranaka unutar tradicionalnih lijevih (npr. socijalista) ili EPP-a ukazuje da ove stranke će svojim prisustvom nastojati jačati svoj utjecaj u pogledu zaoštravanja stavova tradicionalnih stranaka oko pitanja na koje gledaju mnogo blaže i otvorenije, u prvom planu, pitanje azila. Nasuprot tome, desničarske stranke mogle bi tražiti svoje mjesto i u političkom blokovima desnice bloka ID(Identitet i demokratija) koju predvodi francuska desničarka Marine Le Pen i italijanski premijer Salvini, ili u ECR(Evropski konzervativci i reformisti) koju predvodi poljska desničarska strankaZakon i pravda.

Značajno je istaći da će na ove kompozicije utjecati i Brexit, tj. konačnom izlasku Ujedinjenog kraljevstva iz Evropske unije, a taj proces je planiran za 30. oktobar ili raniji datum. Kako bi stupio na snagu, svaki sporazum o povlačenju između Evropske unije i Ujedinjenog Kraljevstva trebao bi biti odobren od strane Evropskog parlamenta prostom većinom glasova. U tom slučaju broj zastupnika u Evropskom parlamentu bit će smanjen sa 751 na 705, a dodatna mjesta će dobiti Irska, Francuska, Italija, Španija, Poljska, Rumunija, Holandija, Švedska, Austrija, Danska, Slovačka, Finska, Hrvatska i Estonija.

BiH i era euroskepticizma

Evropski parlamentarci već godinama ponavljaju o važnosti evropskih integracija za Zapadni Balkan, krucijalnoj ulozi ovog regiona u budućnosti evropske zajednice. Takva praksa se vjerovatno neće promijeniti ni za novi saziv Evropskog parlamenta, ukoliko politika proširenja ne doživi pad podrške ili postane dio euroskeptičnog bloka. U proteklom periodu, kroz javne istupe, ali i zvanične izvještaje Evropske komisije, ključno insistiranje ticalo se vladavine, prava, pravosudnog sistema, borba protiv korupcije, prava manjina, te ekonomskog razvoja i kompetetivnosti. S obzirom da vlast na državnom nivou, kao i vlast u Federaciji BiH nije uspostavljena, u proteklih 6 mjeseci ovo je pitanje također bilo u fokusu zvaničnika Evropske komisije, te pojedinih zastupnika Evropskog parlamenta. 

S obzirom na moguće političke kompozicije unutar različitih blokova u Evropskom parlamentu, moguće su i različite percepcije dešavanja u Bosni i Hercegovini. Kada je u januaru 2009. godine, u EP-u, usvojena Rezolucija o Srebrenici, 9 zastupnika je bilo protiv, 22 suzdržana. Među onima koji su glasali protiv bila je i francuska desničarka Marine Le Pen, obrazlagajući rezoluciju kao o čin politizacije genocida. Među onima koji su bili suzdržani tada bio i Nigel Farage, vođa desničarske stranke Brexita, koji je između ostalog i vodio kampanju referenduma o izlasku Ujedinjenog kraljevstva iz EU. Ovakav potez prije 10 godina, političkih aktera koji danas zapravo podrivaju ideju nadnacionalne Evrope rezultat je više faktora čije posljedice će biti vidljive u narednih 5 godina u radu EP-a. Karakterišu ih posebna dva aspekta političke agende: sklonost da se društvena zbilja moderne Evrope projicira na selektivnim periodima historije te projekcija pripadnosti evropskog geo-prostora pravovjernim narodima i nacijama. Fokus je na nacionalnom, a supranacionalne institucije se zapravo predstavljaju kao globalistički, birokratski aparati sa oduzimanje suvereniteta. 

Naravno, iz primjera Brexita možda je najviše vidljivo da su populističke ideje postale snažno manipulativno sredstvo u osvajanju narodnih glasova. U relacijama prema Bosni i Hercegovini, evropske institucije, najprije Evropska komisija te Evropski parlament nastavit će insistiranje ponajviše na reformskoj agendi. No, dva su izazova koja bi mogla biti posebno istaknuta u narednom periodu u odnosu na prošli saziv.

Dva izazova 

Najprije pitanje migrantske krize koja je od prošle godine u Bosni i Hercegovini značajno povećana, a skladno tome i pitanje sigurnosti granica. EU je svjesna nefunkcionalnog suočavanja sa migrantskom krizom na balkanskoj ruti i propustima vlasti u BiH, te kompleksne nadležnosti i političkom profiliranju problema od strane vlasti entiteta RS. Razlog fokusiranja na adekvatno upravljanje migracijama u BiH je i to što će se novi saziv EP-a suočiti i sa pokušajem reforme tzv. sistema CEAS (Zajednički evropski sistem azila), oko kojeg dogovori u starom sazivu parlamenta nisu završeni. Rezultat pregovora, usvajanja ili neusvajanja predloženih paketa reforme u EP-u, posebno u oblasti procedura za dobivanje azila zasigurno će imati određenog efekta i na suštinu prijedloga, zahtijeva i strukturalne pomoći prema Bosni i Hercegovini u pogledu upravljanja migrantskom krizom i jače kontrole rute. 

EP o Srebrenici

Kada je u januaru 2009. godine, u EP-u, usvojena Rezolucija o Srebrenici, 9 zastupnika je bilo protiv, 22 suzdržana. Među onima koji su glasali protiv bila je i francuska desničarka Marine Le Pen, obrazlagajući rezoluciju kao o čin politizacije genocida. Među onima koji su bili suzdržani tada bio i Nigel Farage, vođa desničarske stranke Brexita, koji je između ostalog i vodio kampanju referenduma o izlasku Ujedinjenog kraljevstva iz EU.

Drugi izazov koji bi mogao biti posebno naglašen u relacijama rada EP-a prema Bosni i Hercegovini je pitanje vjerskog ekstremizma. Naime u izvještajima Evropske komisije, proteklih godina, a koje je usvajao i Evropski parlament, EU je posebno pozivala vlasti BiH „u borbu protiv bilo kakvog nasilja i ekstremizma zasnovanoj na etničkoj, vjerskoj ili nekoj drugoj osnovi“. Na jednoj od sjednica EP-a 2018. godine izjave pojedinih evropskih parlamentaraca ukazivali su na odsustvo objektivnijeg sagledavanja situacije u pogledu migracija, te su vezivali porast migranata u BiH sa porastom ekstremizma. Mario Borghezio, italijanski zastupnik (iz euroskeptičnog i desničarskog bloka ENF – Evropa nacija i slobode) govorio je da se među migrantima na balkanskoj ruti nalaze borci ISIS-a koji će radikalizirati mlade muslimanske populacije u BiH. Izjave hrvatske bivše zastupnice u Evropskom parlamentu Marijane Petir (EPP blok) o tome kako finansije treba usmjeriti na zaustavljanje radikalizacije i ekstremizma u BiH ukazuju da je i van granica BiH prisutna politizacija problema sa migrantskom krizom na Balkanu.

Neminovno je da će i u novom sazivu Evropskog parlamenta biti rasprava i pitanja oko burke i institucionalne organiziranosti muslimanskih zajednica u Evropi te moguće određenih vjerskih praksi muslimana. Treba očekivati i populističku retoriku od specifičnih grupacija unutar desničarskih krugova Evropskog parlamenta i kroz lobističku mrežu koja nastoji predstaviti Bosnu i Hercegovinu kao potencijalno tlo za širenje ekstremizma. Ipak, od ključne važnosti ali i najdirektnija podrška evropskom putu BiH, su konkretne projektne aktivnosti, kroz fondove EU. Bošnjaci muslimani u partnerstvu sa drugima imaju priliku poslati najbolju sliku vjerske prakse poštivanja vladavine prava i ljudskih sloboda ka institucijama Evropske unije, upravo kroz projekte koji afirmišu pozitivne vrijednosti zajednice različitosti.